En İyi Çocuk Psikiyatri Doktoru İstanbul

Çocuğunuz için en iyi çocuk psikiyatri doktoru arayışınız, bir ebeveyn olarak atabileceğiniz en sevgi dolu ve cesur adımlardan biridir. Bu arayış, yalnızca bir uzman bulma görevi değil, aynı zamanda çocuğunuzun iç dünyasına açılan bir kapıyı aralama, onun anlaşılma ve iyileşme hakkını savunma eylemidir. Özellikle İstanbul gibi büyük bir metropolde, seçeneklerin çokluğu ve bilgi kirliliği arasında doğru yolu bulmak göz korkutucu olabilir. Bu süreçte endişe, kafa karışıklığı ve hatta bazen çaresizlik hissetmeniz son derece doğaldır. Bu rehber, tam da bu noktada size yol göstermek, endişelerinizi yatıştırmak ve bu önemli yolculukta sizi güvenilir, bilimsel ve şefkatli bilgilerle donatmak için hazırlandı. Çocuğunuzun ruhsal sağlığı için attığınız bu adımın ne denli değerli olduğunu bilerek, sizi yargılamadan, tümüyle destekleyici bir bakış açısıyla bu süreci birlikte aydınlatacağız. Unutmayın, yardım aramak bir zayıflık değil, çocuğunuzun geleceğine yaptığınız en büyük yatırımdır. Bu yolda yalnız değilsiniz ve doğru bilgi, en güçlü pusulanız olacaktır.

En İyi Çocuk Psikiyatri Doktoru İstanbul

Bir ebeveyn olarak çocuğunuzu herkesten daha iyi tanırsınız. Onun gülüşündeki en ufak bir solgunluğu, davranışlarındaki o ince değişikliği ilk siz fark edersiniz. Bu derin bağ ve sezgisel gözlem gücü, çocuğunuzun ruhsal sağlığı için en önemli erken uyarı sistemidir. Çoğu zaman çocuk psikiyatri uzmanına giden yol, ebeveynlerin kalbinde biriken “bir şeyler yolunda değil” hissiyle başlar. Bu hissi ve gözlemlerinizi küçümsemeyin; zira bunlar, çocuğunuzun size kelimelerle anlatamadığı içsel zorlukların dışa vurumu olabilir. Ruh halindeki ani değişimler, içine kapanma, arkadaşlarından uzaklaşma, okul başarısında belirgin bir düşüş ya da tıbbi bir nedeni bulunamayan sürekli karın ağrıları ve baş ağrıları gibi fiziksel şikayetler, çocuğunuzun bir yardım çağrısı olabilir.¹ Bu işaretleri fark ettiğinizde, toplumun “çocuktur geçer” veya “şımarıklık yapıyor” gibi basmakalıp yorumlarını bir kenara bırakıp, bu gözlemlerin ardındaki potansiyel nedenleri anlamaya odaklanmak, atılacak en doğru adımdır. Profesyonel destek arayışı, çocuğunuzun davranışlarını etiketlemek değil, anlamlandırmak ve ona en doğru şekilde nasıl destek olabileceğinizi öğrenmek için bir fırsattır. Bu süreç, çocuğunuzun potansiyelini tam olarak ortaya koyabilmesi ve sağlıklı bir yetişkin olabilmesi için hayati bir öneme sahiptir.

Peki, hangi belirtiler bir çocuk psikiyatri doktoru ile görüşme vaktinin geldiğine işaret eder? Bu sorunun yanıtı, çocuğun yaşına ve gelişim dönemine göre farklılık gösterir. Bebeklik döneminde uyku ve beslenme sorunları, aşırı huzursuzluk veya anneyle bağ kurmada güçlük gibi belirtiler önemli olabilirken; okul öncesi dönemde aşırı hareketlilik, dikkatini toplayamama, konuşmada gecikme, akranlarıyla iletişim kuramama veya yoğun ayrılık kaygısı dikkat çekebilir.¹ Okul çağındaki bir çocuk için ise akademik başarısızlık, öğrenme güçlükleri (disleksi gibi), okul reddi, tikler, takıntılar (obsesif kompulsif bozukluk), davranış sorunları (saldırganlık, yalan söyleme), depresyon ve kaygı bozuklukları bir uzmana danışmayı gerektiren durumlardır.¹ Ergenlik döneminde ise bu tabloya kimlik bunalımı, kendine zarar verme davranışları, internet bağımlılığı, yeme bozuklukları, madde kullanımı ve intihar düşünceleri gibi daha karmaşık sorunlar eklenebilir.³ Bu belirtilerden herhangi birinin çocuğunuzun günlük yaşamını, sosyal ilişkilerini veya okul hayatını olumsuz etkilediğini gözlemliyorsanız, bir uzmandan destek almak için doğru zamandır.

Bu noktada “erken tanı” kavramının altını çizmek kritik bir önem taşır. Erken tanı, sadece mevcut bir sorunu tedavi etmekle kalmaz, aynı zamanda çocuğun tüm gelişimsel yörüngesini olumlu yönde değiştirme gücüne sahiptir.⁹ Özellikle beynin gelişiminin ve yeni sinirsel bağlantılar kurma yeteneğinin (nöroplastisite) en yüksek olduğu erken çocukluk döneminde (0-5 yaş) yapılan müdahaleler, kalıcı ve pozitif etkiler yaratır.⁴ Örneğin, otizm spektrum bozukluğu gibi durumlarda, 1-2 yaş gibi erken bir dönemde konulan tanı ve hemen başlanan özel eğitim programları, çocuğun iletişim ve sosyal becerilerinde devrim niteliğinde gelişmeler sağlayabilir.¹² Erken müdahale, bir sorunun kronikleşmesini, üzerine yeni sorunların (komorbidite) eklenmesini önler ve çocuğun akademik ve sosyal potansiyeline ulaşmasının önündeki engelleri kaldırır.¹⁰ Bu nedenle, bir endişeniz olduğunda beklemek yerine harekete geçmek, çocuğunuza verebileceğiniz en değerli hediyedir.

İstanbul gibi büyük bir şehirde, bu alanda uzmanlaşmış saygın kurumlara ve hekimlere ulaşım imkanının olması, erken tanı ve tedavi için önemli bir avantajdır. Aşağıdaki tablo, ilk görüşmeye hazırlanırken gözlemlerinizi daha sistematik hale getirmenize yardımcı olabilir.

Tablo 1: Ebeveynler İçin Gözlem Kontrol Listesi

Belirti Alanı	Gözlemlenen Davranış (Örnekler)	Sıklık/Şiddet (Az/Orta/Yoğun)	Gözlem Tarihi/Notlar
Duygusal	Sık ağlama nöbetleri, aşırı sinirlilik, sürekli mutsuz veya keyifsiz görünme, yoğun korkular (örn. yalnız kalma, karanlık), aşırı endişe.
Davranışsal	Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, dürtüsel davranışlar (söz kesme, beklemeden hareket etme), saldırganlık (vurma, ısırma), eşyalara zarar verme, yalan söyleme, kurallara uymama.
Sosyal	Arkadaş edinememe, akranlarından kaçınma, oyunlara katılmama, göz teması kurmaktan kaçınma, sosyal ortamlarda aşırı çekingenlik.
Akademik	Ders başarısında düşüş, ödev yapmakta zorlanma, dikkatini derse verememe, okuma-yazmada güçlük, okula gitmeyi reddetme.
Fiziksel/Fizyolojik	Nedeni bulunamayan baş/karın ağrıları, uyku sorunları (uykuya dalamama, sık uyanma, kabuslar), yeme alışkanlıklarında değişiklik (iştahsızlık veya aşırı yeme), alt ıslatma (tuvalet eğitimi sonrası).
Alışkanlıklar/Tekrarlayıcı Davranışlar	Tırnak yeme, parmak emme, saç yolma, tikler (göz kırpma, omuz silkme vb.), anlamsız sesler çıkarma, nesneleri sürekli aynı düzende dizme, takıntılı düşünceler ve davranışlar.

“En İyi Çocuk Psikiyatri Doktoru İstanbul” arayışınızda, “en iyi” kavramının ne anlama geldiğini derinlemesine düşünmek, doğru uzmana ulaşmanın ilk adımıdır. Ebeveynler için “en iyi”, genellikle en yüksek akademik unvana sahip, en çok tavsiye edilen veya en popüler olan doktor anlamına gelebilir. Bu faktörler şüphesiz önemlidir, ancak tek başlarına yeterli değildir. Gerçek anlamda en iyi çocuk psikiyatristi, iki temel sütun üzerinde yükselen bir uzmanlık anlayışını temsil eder: Akademik Mükemmeliyet ve İnsani/Empatik Bağlantı. Birincisi, hekimin bilimsel bilgi birikimini, tanı ve tedavi yöntemlerindeki güncelliğini ve yetkinliğini ifade eder. İkincisi ise, o teknik bilgiyi şefkatle, anlayışla ve güvenle harmanlayarak hem çocuğa hem de aileye dokunabilme sanatıdır. Çocuğunuzun hassas iç dünyasına girecek olan uzmanın, sadece zeki bir beyne değil, aynı zamanda sıcak bir kalbe de sahip olması gerekir. Bu bölümde, bir uzmanın yetkinliğini oluşturan bu iki temel direği inceleyecek, “Prof. Dr.” gibi unvanların ardındaki anlamı aydınlatacak ve sizin için “en iyi” olan uzmanı seçerken hangi pratik adımları atmanız gerektiğini detaylandıracağız. Bu süreç, sadece bir isim bulmak değil, ailenizin bu zorlu yolculuğunda size ve çocuğunuza ortaklık edecek, güvenilir bir rehber bulma sürecidir.

Bir çocuk psikiyatri doktoru ararken karşınıza çıkan “Prof. Dr.” (Profesör Doktor) unvanı, basit bir kıdem göstergesinin çok ötesinde, yıllar süren yoğun bir eğitim, klinik deneyim ve bilimsel adanmışlığın somut bir ifadesidir. Bu unvanın ardındaki yolculuğu anlamak, bir uzmanın akademik yetkinliğini değerlendirmenize yardımcı olur. Türkiye’de bu seviyeye ulaşmanın yolu oldukça zorlu ve katmanlıdır. Her şey, altı yıllık tıp fakültesi eğitimini tamamlayarak “Tıp Doktoru” unvanını almakla başlar.¹⁴ Ardından, hekimler tüm doktorların girdiği oldukça rekabetçi bir sınav olan Tıpta Uzmanlık Sınavı’na (TUS) girerler. Bu sınavda başarılı olanlar, “Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları” alanında dört yıl süren uzmanlık eğitimine başlarlar.¹⁴ Bu dört yıl boyunca, asistan doktorlar hem polikliniklerde ve servislerde hasta takibi yaparak yoğun bir klinik deneyim kazanır hem de teorik eğitimlerini sürdürürler. Uzmanlık eğitimini başarıyla tamamlayan hekim, “Uzman Doktor” (Uzm. Dr.) unvanını alır.

Ancak akademik yolculuk burada bitmez. “Profesör” unvanına giden yol, akademik kariyeri seçen uzmanlar için devam eder. Bu yolun basamakları şunlardır:

1. Doktor Öğretim Üyesi (Eski adıyla Yardımcı Doçent): Uzman doktor, bir üniversitede akademik kadroya atanarak öğretim ve araştırma faaliyetlerine başlar.
2. Doçentlik: Bu, akademik kariyerdeki en zorlu dönemeçlerden biridir. Doçent olabilmek için hekimin, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından belirlenen katı kriterleri karşılaması gerekir. Bu kriterler arasında belirli bir puanın üzerinde merkezi bir yabancı dil sınavı (YDS, YÖKDİL) başarısı ve uluslararası/ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış çok sayıda bilimsel makale, kitap bölümü, sunulan bildiriler gibi akademik faaliyetlerden en az 100 puan toplama zorunluluğu bulunur.¹⁵ Bu süreç, adayın sadece iyi bir klinisyen değil, aynı zamanda alanına bilimsel katkı sağlayan bir araştırmacı olduğunu da kanıtlamasını gerektirir.
3. Profesörlük: Doçent unvanını aldıktan sonra en az beş yıl boyunca akademik ve klinik çalışmalarına devam eden, yeni yayınlar yapan ve çalıştığı üniversitenin profesörlük için belirlediği ek kriterleri (ki bu kriterler üniversiteden üniversiteye değişebilir) karşılayan bir doçent, “Profesör” kadrosuna atanabilir.¹⁵

Dolayısıyla, “Prof. Dr.” unvanı taşıyan bir çocuk psikiyatristi, sadece uzun yıllara dayanan bir klinik tecrübeye sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda alanındaki bilimsel gelişmeleri takip eden, bu gelişmelere araştırmalarıyla katkıda bulunan, yeni nesil doktorları eğiten ve karmaşık vakalarda derinlemesine bilgi birikimine sahip bir akademisyen demektir.¹⁵ Bu akademik birikim, hekimin en güncel ve kanıta dayalı tedavi yöntemlerini uygulaması anlamına gelir ki bu da hasta bakımı kalitesini doğrudan etkiler. Türkiye’de

çocuk psikiyatrisi alanının köklü bir geçmişi vardır. Ülkemizdeki ilk Çocuk Ruh Sağlığı bölümü Hacettepe Üniversitesi’nde kurulmuş ve bu öncü kurumu Gazi Üniversitesi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi gibi diğer saygın tıp fakülteleri izlemiştir.²⁰ Bu kurumlar, İstanbul ve Türkiye genelinde hizmet veren birçok yetkin uzmanın yetiştiği önemli merkezlerdir. Bu nedenle bir uzmanın akademik geçmişini ve bağlı olduğu kurumları incelemek, onun yetkinliği hakkında önemli ipuçları verir.

Akademik unvanlar ve bilimsel yetkinlik, bir çocuk psikiyatri doktoru için vazgeçilmez bir temel olsa da, denklemin sadece bir yarısıdır. Özellikle çocukların ve ailelerin en savunmasız anlarında kapısını çaldığı bir uzman için, insani nitelikler ve empatik beceriler, en az teknik bilgi kadar, hatta bazen daha da önemlidir. Tedavinin başarısı, büyük ölçüde doktor, çocuk ve aile arasında kurulan güvene dayalı terapötik ittifaka bağlıdır. Bu ittifakı inşa eden harç ise hekimin insani özellikleridir. Bu özelliklerin başında empati gelir. Empati, sadece karşınızdakinin ne hissettiğini zihinsel olarak anlamak değil, onun duygularını hissedebilmek, onunla “hem-hal olabilmek”tir.²³ İyi bir çocuk psikiyatristi, ailenin endişesini, çocuğun korkusunu ve kelimelere dökülemeyen acısını hissedebilir. Bu derin anlayış, ailenin ve çocuğun kendisini güvende, anlaşılmış ve yargılanmamış hissetmesini sağlar, ki bu da tedaviye iş birliğinin “kral yolu”dur.²³

Empatinin bir diğer tamamlayıcısı ise dinleme sanatıdır. İyi bir hekim, mükemmel bir dinleyicidir. Bu, sadece sessizce beklemek değil, merakla, gözlem yeteneğiyle ve yerinde sorulan sorularla aktif bir dinleme eylemidir.²³ En mantıksız veya abartılı gibi görünen bir davranışın veya endişenin ardındaki gizli mantığı, ailenin ve çocuğun anlatmaya çalıştığı asıl hikayeyi ancak bu şekilde yakalayabilir. Bu dinleme süreci,

önyargısız ve umut veren bir duruşla birleştiğinde anlam kazanır. İyi bir psikiyatrist, aileye veya çocuğa korku salmaz, onları etiketlemez veya suçlamaz. Aksine, mevcut durumu bir sorun olarak tanımlar ve bu sorunun üstesinden gelinebileceğine dair gerçekçi bir umut aşılar.²³ Bu yaklaşım, ailenin damgalanma (stigma) korkusunu azaltır ve tedaviye olan inancını artırır.

Bu insani beceriler, biyo-psiko-sosyal model olarak adlandırılan bütüncül bir yaklaşımla tamamlanır. Bu model, bir ruhsal sorunu sadece biyolojik (genetik, beyin kimyası) bir problem olarak görmez. Çocuğun psikolojik dünyasını (geçmiş travmaları, kişilik yapısı, başa çıkma mekanizmaları) ve sosyal çevresini (aile içi ilişkiler, okul ortamı, kültürel ve ekonomik koşullar) bir bütün olarak ele alır.²³

En iyi çocuk psikiyatristi, “Çocuğun ailesiyle ilişkisi nasıl?”, “Bir kriz anında destek alabileceği kimler var?”, “Yaşadığı toplumda ruhsal hastalıklara nasıl bakılıyor?” gibi soruları sorarak resmi bütüncül bir şekilde görmeye çalışır.

Son olarak, etik prensiplere sıkı sıkıya bağlılık ve güvenilirlik bu mesleğin temel taşıdır. Hekim, hasta mahremiyetini ve gizliliği korumakla yükümlüdür.²⁴ Tanı, tedavi ve gidişat hakkında aileyi ve çocuğu (yaşına uygun şekilde) dürüstçe bilgilendirmek, onların en doğal hakkıdır.²³ Hekim, hasta-doktor ilişkisinin sınırlarını net bir şekilde korumalı, bu ilişkiyi asla kendi kişisel veya maddi çıkarları için kullanmamalıdır.²⁶ Bu güvenilir ve etik duruş, ailenin kendini uzman ellerde hissetmesini sağlar ve tedavi sürecinin sağlıklı bir zeminde ilerlemesine olanak tanır. Kısacası, İstanbul gibi bir metropolde en iyi çocuk psikiyatri doktoru arayışınızda, akademik özgeçmişin yanı sıra, hekimin bu insani ve empatik özelliklerini de gözlemlemeniz, doğru kararı vermenizde size paha biçilmez bir rehber olacaktır.

En iyi çocuk psikiyatri doktoru İstanbul arayışınızı somut adımlara dökmek, süreci daha yönetilebilir ve daha az kaygı verici hale getirecektir. “En iyi” hekimin, ailenizin ve çocuğunuzun özel ihtiyaçlarına, kimyasına ve beklentilerine en uygun olan doktor olduğunu unutmamak önemlidir. Bu, kişisel bir yolculuktur ve doğru eşleşmeyi bulmak için bilinçli bir araştırma ve değerlendirme süreci gerektirir. İşte bu süreçte size yol gösterecek pratik adımlar ve dikkat etmeniz gereken temel kriterler:

1. Adım: Araştırma ve Ön Eleme Aşaması

• Yetkinlik ve Uzmanlık Alanını Doğrulayın: Seçeceğiniz uzmanın mutlaka Tıp Fakültesi mezunu ve ardından “Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları” alanında uzmanlık eğitimini tamamlamış bir doktor (psikiyatrist) olduğundan emin olun.¹⁴ Bu nokta kritik öneme sahiptir çünkü
  çocuk psikiyatristi, çocuk psikoloğu ve pedagog farklı eğitimlere ve yetkilere sahip uzmanlardır. Psikiyatristler tıp doktoru oldukları için tanı koyma, ilaç tedavisi düzenleme ve psikoterapi uygulama yetkisine sahiptirler.²⁸ Psikologlar ise psikoterapi ve değerlendirme yaparlar ancak ilaç yazamazlar. Pedagoglar ise daha çok eğitim danışmanlığı alanında çalışırlar.³⁰ Uzmanın diplomasını, uzmanlık belgesini ve varsa akademik unvanlarını (Doç. Dr., Prof. Dr.) teyit etmek için kliniğin web sitesini veya ilgili sağlık platformlarını kontrol edin.³²
• Tavsiye ve Referansları Değerlendirin: Güvendiğiniz bir aile hekimi, okulun rehberlik servisi, bir arkadaş veya aile üyesinden gelen tavsiyeler değerli bir başlangıç noktası olabilir.³⁴ Ancak her çocuğun ve ailenin dinamiği farklı olduğu için, bir başkası için “mükemmel” olan bir uzman sizin için en doğrusu olmayabilir. Bu tavsiyeleri birer seçenek olarak görün.
• Online Kaynakları ve Yorumları İnceleyin: DoktorTakvimi gibi platformlardaki hasta yorumları, hekimin iletişim tarzı, yaklaşımı ve kliniğin genel işleyişi hakkında fikir verebilir.³⁵ Uzmanın kendi web sitesindeki makaleleri okumak veya videolarını izlemek, onun felsefesini ve yaklaşımını anlamanıza yardımcı olabilir.³³ Bu araştırma, sizi yargılamayacağını ve anlamayacağını düşündüğünüz bir uzmana gitmenizi engeller.

2. Adım: İlk Temas ve Değerlendirme

• Ön Görüşme veya Telefonla Bilgi Alma: Aday listenizi birkaç isme indirdikten sonra, klinikleri arayarak bir ön bilgi alın. Bu görüşme sırasında, hekimin kendisiyle veya asistanıyla konuşarak bazı kilit sorular sorabilirsiniz.²⁵ Bu, hem uzmanın yetkinliğini anlamanıza hem de ondan alacağınız “enerjiyi” test etmenize olanak tanır. Sorabileceğiniz bazı sorular şunlardır:
  • “Çocuğumuzun yaşadığı [sorunu kısaca belirtin] gibi durumlarla ilgili tecrübeniz nedir?”
  • “Genellikle hangi terapötik yaklaşımları (örn. BDT, oyun terapisi, aile terapisi) kullanıyorsunuz?” ²⁵
  • “Tedavi sürecine aileyi nasıl ve ne sıklıkla dahil ediyorsunuz?” ³⁶
  • “İlk değerlendirme süreci nasıl işliyor?”
• Güven ve Uyum Hissi: İlk telefon görüşmesinden veya ilk randevudan sonra kendinize şu soruyu sorun: “Bu kişiyle konuşurken kendimi rahat ve anlaşılmış hissettim mi?”.²⁵ Terapi sürecinin başarısı, kurulan güven ilişkisine derinden bağlıdır. Eğer kendinizi veya çocuğunuzu rahatça ifade edemeyeceğinizi hissediyorsanız, o uzman sizin için doğru kişi olmayabilir.

3. Adım: Nihai Karar İçin Değerlendirme Kriterleri

• İletişim Tarzı: Doktor, karmaşık tıbbi konuları size ve çocuğunuza (yaşına uygun) açık, net ve anlaşılır bir dille açıklıyor mu? Size umut veriyor ve sürece dair gerçekçi beklentiler sunuyor mu?.²³
• Çocukla Etkileşimi: Uzmanın çocuğunuzla nasıl bir bağ kurduğuna dikkat edin. Ona karşı nazik, sabırlı, saygılı ve şefkatli mi? Çocuğunuzun kendini ifade etmesi için ona alan tanıyor mu?.¹⁴
• Bütüncül Yaklaşım: Hekim sadece semptomlara mı odaklanıyor, yoksa çocuğunuzun aile, okul ve sosyal yaşamını bir bütün olarak anlamaya çalışıyor mu?
• Şeffaflık ve Profesyonellik: Seans ücretleri, randevu sıklığı, sigorta geçerliliği ve iptal politikası gibi konularda size en başından net ve şeffaf bilgi veriliyor mu?.²⁵ Gizlilik ilkesi ve bunun sınırları hakkında sizi bilgilendiriyor mu?

Bu adımları izleyerek, İstanbul‘daki en iyi çocuk psikiyatri doktoru arayışınızı, sizin ve çocuğunuzun ihtiyaçlarına en uygun, hem akademik olarak yetkin hem de insani olarak sıcak bir profesyoneli bulma hedefiyle, daha bilinçli ve güvenli bir şekilde yürütebilirsiniz.

İstanbul gibi dev bir metropolde, çocuk psikiyatrisi alanında hizmet veren değerli uzmanlar arasında, hem klinik yetkinliği hem de toplumsal farkındalık çabalarıyla öne çıkan isimler bulunmaktadır. Bu bağlamda, Prof. Dr. Emel Sarı gibi bir uzmanın yaklaşımını incelemek, “en iyi” bir doktor profilinin nasıl olması gerektiğine dair somut bir örnek sunar. Bir uzmanın değeri, sadece bireysel olarak tedavi ettiği hastalarla değil, aynı zamanda alanın genel sağlığı ve toplumun bilinçlenmesi için yaptığı katkılarla da ölçülür. Prof. Dr. Emel Sarı’nın çalışmaları, bu bütüncül bakış açısını yansıtan önemli bir model teşkil etmektedir.

Prof. Dr. Sarı’nın özellikle vurguladığı konulardan biri, İstanbul gibi büyük şehirlerde bile çocuk ruh sağlığı sorunlarına yönelik toplumsal damgalanma (stigma) ve farkındalık eksikliğidir.³⁹ Ailelerin, çocuklarının ruhsal bir zorluk yaşadığını kabul etmekten çekinmesi veya çevre baskısından korkarak yardım arayışını ertelemesi, erken tanının önündeki en büyük engellerden biridir. Benzer şekilde, ebeveynlerin ve hatta eğitimcilerin, çocuklardaki ruhsal sorunların belirtilerini tanıma ve nasıl müdahale edeceklerini bilme konusunda yetersiz kalmaları, değerli zamanın kaybedilmesine yol açabilmektedir.³⁹ Bu durum, sorunların daha da karmaşık hale gelmesine ve tedavi sürecinin zorlaşmasına neden olur. Bu tespiti yapan bir

çocuk psikiyatri doktoru, sadece muayenehanesinin duvarları arasında kalmaz, aynı zamanda bu toplumsal engelleri aşmak için de sorumluluk üstlenir.

Bu sorunlara yönelik olarak Prof. Dr. Emel Sarı tarafından önerilen çözümler, bir uzmanın sahip olması gereken vizyoner ve proaktif yaklaşımı gözler önüne sermektedir. Bu çözümler üç ana başlıkta toplanabilir:

1. Stigmayı Azaltmak ve Farkındalığı Artırmak: Toplumda çocuk ruh sağlığına dair önyargılarla mücadele etmek için geniş çaplı eğitim kampanyaları yürütülmesi gerektiğini savunur. Okullarda çocuklara ruh sağlığı okuryazarlığı eğitimi verilmesi, ailelere yönelik bilgilendirici broşürler, web siteleri ve kamu spotları hazırlanması gibi somut adımlar önerir.³⁹ Bu, sorunu “bireysel bir ayıp” olmaktan çıkarıp, “toplumsal bir sağlık meselesi” olarak konumlandırmayı hedefler.
2. Hizmetlerin Entegrasyonu: Çocuk psikiyatrisi hizmetlerinin, sağlık sisteminin diğer basamakları (aile hekimleri gibi), eğitim sistemi (okul psikologları, rehber öğretmenler) ve sosyal hizmetlerle tam entegre bir şekilde çalışması gerektiğini vurgular.³⁹ Bu disiplinler arası iş birliği, risk altındaki çocukların erken dönemde fark edilmesini ve doğru yere, zamanında yönlendirilmesini sağlar. Bu,
   İstanbul gibi karmaşık bir yapıda kaynakların en verimli şekilde kullanılmasının da anahtarıdır.
3. Araştırma ve Geliştirmeyi Desteklemek: Çocuk psikiyatrisi alanında yapılacak bilimsel araştırmaların desteklenmesinin, sorunların nedenlerini daha iyi anlamak, daha etkili tedavi yöntemleri geliştirmek ve sunulan hizmetlerin kalitesini sürekli olarak iyileştirmek için elzem olduğunu belirtir.³⁹

Bu yaklaşım, Prof. Dr. Emel Sarı gibi bir uzmanın, sadece bir klinisyen değil, aynı zamanda bir halk sağlığı savunucusu, bir eğitimci ve bir sistem geliştirici olduğunu göstermektedir. En iyi çocuk psikiyatri doktoru, hastasının bireysel iyileşme sürecini yönetirken, bir yandan da tüm çocukların daha sağlıklı bir ortamda büyümesi için çaba gösteren kişidir. Aileler için böyle bir uzmanla çalışmak, sadece çocuklarının en güncel ve yetkin tedaviyi almasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda kendilerini daha büyük bir anlayış ve destek çemberinin içinde hissetmelerine de olanak tanır.

Bir çocuk psikiyatri doktoru ile görüşme kararı aldıktan sonra, ebeveynlerin zihnindeki en büyük sorulardan biri “Peki şimdi ne olacak?” sorusudur. Bilinmezlik, kaygıyı besleyen en önemli faktördür. Bu bölümde, ilk randevudan başlayarak tanı ve tedavi planının oluşturulmasına kadar uzanan tüm süreci adım adım aydınlatarak, bu bilinmezlik perdesini aralamayı hedefliyoruz. Sürecin her aşamasının belirli bir amacı olduğunu, her testin ve her görüşmenin çocuğunuzun benzersiz dünyasını daha iyi anlamak için birer araç olduğunu bilmek, size güven ve kontrol hissi verecektir. Bu yolculuk, çocuğunuzun etiketlendiği bir süreç değil, onun güçlü ve zayıf yönlerinin anlaşıldığı, ihtiyaçlarına özel bir yol haritasının çizildiği, iş birliğine dayalı bir keşif sürecidir. Unutmayın, bu süreçte sizler pasif birer izleyici değil, tedavi ekibinin en önemli ve en değerli ortaklarısınız. İstanbul‘daki modern psikiyatri klinikleri, bu iş birliğini merkeze alan, aile odaklı yaklaşımları benimsemektedir.

İlk randevu, hem çocuk hem de aile için tedavi yolculuğunun en kritik adımıdır. Bu görüşmenin amacı, güvene dayalı bir ilişkinin temellerini atmak ve sorunun doğasını anlamak için kapsamlı bir değerlendirme yapmaktır. Bu adıma hazırlıklı gelmek, sürecin verimliliğini önemli ölçüde artırır.

Randevu Öncesi Ailelerin Hazırlığı:

İlk görüşme öncesinde, hekiminiz sizden bazı ön hazırlıklar yapmanızı isteyebilir. Birçok klinik, ailelerin doldurması için bir “Ön Bilgi Formu” veya “Anamnez Formu” sunar.40 Bu formlar genellikle çocuğun doğum öyküsü, gelişim basamakları (ne zaman yürüdüğü, konuştuğu), geçirdiği hastalıklar, aile yapısı, okul geçmişi ve mevcut sorunun detayları gibi konuları içerir.42 Bu formu randevudan önce dikkatlice doldurmak, görüşme sırasında zaman kazandırır ve önemli detayların atlanmasını önler. Ayrıca, çocuğunuzun geçmişine ait tıbbi raporları, okuldan gelen geri bildirim yazılarını veya öğretmen notlarını bir dosyada toplayarak yanınızda getirmeniz faydalı olacaktır. Çocuğunuzun sorunlu davranışlarını gözlemlediğiniz anları, bu davranışları neyin tetiklediğini ve nasıl sonuçlandığını not almak da hekime değerli bilgiler sunar.

Çocuğu İlk Görüşmeye Hazırlamak:

Çocuğu bu sürece hazırlamak, belki de en hassas konudur. En önemli kural, dürüst ve yaşına uygun bir dil kullanmaktır. Çocuğa asla yalan söylenmemelidir; “arkadaşımıza gidiyoruz” veya “sadece konuşacağız” gibi ifadeler, çocuğun güvenini temelden sarsar.44 Bunun yerine, sakin ve destekleyici bir tonda, neden bir uzmana gidildiği açıklanmalıdır. Örneğin, küçük bir çocuğa, “Son zamanlarda okulda arkadaşlarınla anlaşmakta zorlandığını görüyorum. Bu konuda bize ve sana yardımcı olabilecek, çocuklarla konuşma konusunda uzman bir doktorla sohbet etmeye gideceğiz. O, oyunlar oynayarak ve konuşarak işlerin daha iyi gitmesi için bize fikirler verecek” gibi bir açıklama yapılabilir.40 Ergenlere ise durum daha açık bir şekilde, onların da görüşleri alınarak anlatılmalıdır. Hekimin “tüm sıkıntıları sihirli bir şekilde çözecek biri” olarak tanıtılmasından kaçınılmalı, bunun bir iş birliği süreci olduğu vurgulanmalıdır.40 Çocuğun “Bana iğne yapacaklar mı?” veya “Bana kızacaklar mı?” gibi korkularını dinlemek ve ona orada kötü bir şey olmayacağı, güvende olacağı konusunda güvence vermek önemlidir.44

İlk Görüşmede Neler Beklenmeli?

İlk psikiyatrik değerlendirme genellikle 60-90 dakika sürer. Doktor, bu süreçte hem ebeveynlerle hem de çocukla ayrı ayrı veya birlikte görüşmeler yapabilir.16 Görüşmenin temel amacı, kapsamlı bir biyo-psiko-sosyal değerlendirme yapmaktır. Hekim, başvuru nedeninizi, semptomların ne zaman başladığını, şiddetini ve çocuğun hayatını nasıl etkilediğini detaylıca soracaktır.43 Gelişimsel öykü (hamilelik, doğum, motor ve dil gelişimi), tıbbi geçmiş, ailedeki diğer ruhsal veya fiziksel hastalıklar, okul hayatı, arkadaş ilişkileri ve aile içi dinamikler gibi geniş bir yelpazede bilgi toplanır.43 Hekim sadece anlattıklarınızı dinlemekle kalmaz, aynı zamanda çocuğun görüşme sırasındaki genel görünümünü, öz bakımını, sizinle ve kendisiyle olan etkileşimini, konuşma tarzını, duygudurumunu ve düşünce içeriğini de dikkatle gözlemler.46 Bu ilk görüşme, bir tanı konulmasından ziyade, bir tanışma, güven inşa etme ve sorunu tüm boyutlarıyla anlama seansıdır. Bu nedenle, aklınızdaki tüm soruları sormaktan ve endişelerinizi açıkça dile getirmekten çekinmeyin.

Kapsamlı bir klinik görüşme, çocuk psikiyatrisi değerlendirmesinin temel taşı olsa da, bazen hekimler tanılarını doğrulamak, sorunun şiddetini belirlemek veya altta yatan diğer faktörleri anlamak için objektif ölçüm araçlarına ihtiyaç duyarlar. Bu noktada psikolojik testler ve değerlendirme ölçekleri devreye girer. Ebeveynler genellikle “test” kelimesini duyduklarında endişelenebilirler. Ancak bu testlerin birer “sınav” olmadığını, aksine çocuğun zihinsel ve duygusal işleyişini, güçlü yönlerini ve zorlandığı alanları daha net bir şekilde görmemizi sağlayan birer “pencere” olduğunu anlamak önemlidir.¹¹ Bu araçlar, klinik gözlemi destekleyerek daha isabetli bir tanıya ve dolayısıyla daha etkili bir tedavi planına ulaşılmasını sağlar.

İstanbul‘daki donanımlı psikiyatri merkezleri, bu testleri uygulama ve yorumlama konusunda yetkin psikologlarla iş birliği içinde çalışır.

İşte çocuk ve ergen psikiyatrisinde sıkça kullanılan bazı temel test kategorileri ve örnekleri:

• Zeka ve Bilişsel Performans Testleri: Bu testler, çocuğun genel zihinsel potansiyelini, farklı bilişsel alanlardaki (sözel anlama, algısal akıl yürütme, çalışma belleği, işlemleme hızı) performansını ölçer. Zeka, tek bir sayıdan ibaret değildir; bu testler çocuğun nasıl düşündüğünü ve öğrendiğini gösteren detaylı bir profil sunar.
  • WISC-4 (Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği – Dördüncü Versiyon): Günümüzde en yaygın kullanılan, geçerliliği ve güvenilirliği yüksek bir testtir. 6-16 yaş arasına uygulanır. Sadece bir IQ puanı vermenin ötesinde, çocuğun bilişsel olarak hangi alanlarda güçlü, hangi alanlarda desteğe ihtiyaç duyduğunu gösterir. Örneğin, öğrenme güçlüğü veya dikkat eksikliği şüphesi olan çocuklarda tanısal süreç için kritik bilgiler sunar.¹¹
• Dikkat ve Yönetici İşlev Testleri: Özellikle Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) şüphesi olduğunda kullanılırlar. Bu testler, çocuğun dikkatini sürdürme, dürtülerini kontrol etme, zamanlamayı ayarlama ve organize olma gibi becerilerini ölçer.
  • MOXO Dikkat Performans Testi: Bilgisayar tabanlı, görsel ve işitsel çeldiriciler içeren modern bir testtir. Çocuğun dikkat, zamanlama, dürtüsellik ve hiperaktivite alanlarındaki performansını objektif olarak ölçer. Dikkatinin ne tür çeldiricilerden (görsel mi, işitsel mi) daha çok etkilendiğini göstererek, hem tedavi planına (örn. ilaç etkinliği takibi) hem de okul ve evdeki düzenlemelere (örn. en öne oturtulması) yön verir.¹¹
• Gelişimsel Tarama Envanterleri: Özellikle küçük yaş grubundaki (0-6 yaş) çocukların gelişimsel olarak yaşıtlarına uygun bir seyir izleyip izlemediğini değerlendirmek için kullanılır.
  • AGTE (Ankara Gelişim Tarama Envanteri) ve Denver II Gelişimsel Tarama Testi: Bu envanterler, çocuğun dil-bilişsel, ince motor (el-göz koordinasyonu), kaba motor (yürüme, koşma) ve sosyal beceri-özbakım alanlarındaki gelişimini değerlendirir. Gelişimsel bir gecikme olup olmadığını saptayarak erken müdahale programlarına yönlendirme yapılmasını sağlar.¹¹
• Projektif Testler: Bu testler, yapılandırılmış sorulardan ziyade, çocuğun belirsiz uyaranlara (örn. mürekkep lekeleri, resimler) verdiği tepkiler üzerinden onun iç dünyasını, bilinçdışı çatışmalarını, duygularını ve savunma mekanizmalarını anlamayı hedefler.
  • Rorschach Testi ve CAT (Çocuklar için Algı Testi): Bu testler, özellikle kaygı, depresyon veya travma gibi durumlarda, çocuğun kelimelerle ifade edemediği duygusal süreçleri anlamak için deneyimli bir klinisyen tarafından uygulanır ve yorumlanır.¹¹
• Özel Alan Tarama Ölçekleri: Belirli bir bozukluğa yönelik riskleri değerlendirmek için kullanılırlar. Örneğin, M-CHAT (Modifiye Edilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği), küçük çocuklarda otizm spektrum bozukluğu riskini değerlendirmek için kullanılan bir tarama aracıdır.¹¹

Bu testlerin sonuçları asla tek başına bir tanı koymak için kullanılmaz.⁴⁸ Bir çocuk psikiyatri doktoru, test sonuçlarını, klinik görüşme, aileden ve okuldan alınan bilgiler ve kendi gözlemleriyle birleştirerek bütüncül bir değerlendirme yapar. Bu süreç, çocuğunuzun ihtiyaçlarına en uygun, kişiye özel bir tedavi planı oluşturmanın bilimsel temelini oluşturur.

Kapsamlı bir değerlendirme ve tanı sürecinin ardından, çocuk psikiyatrisi alanında tedavi, nadiren tek bir yönteme dayanır. Modern ve etkili bir tedavi yaklaşımı, bir yapbozun parçaları gibi birbirini tamamlayan üç temel bileşenden oluşur: Psikoterapi, İlaç Tedavisi ve Eğitimsel/Çevresel Destek. Bu bütüncül felsefe, sorunun sadece çocuğun iç dünyasında değil, aynı zamanda beynin biyolojisinde ve çocuğun içinde yaşadığı aile ve okul gibi sistemlerde de yankı bulduğu gerçeğine dayanır. En iyi çocuk psikiyatri doktoru, bu üç alanı da ustalıkla yöneten, ne zaman hangi araca ağırlık vereceğini bilen bir orkestra şefi gibidir. Amacı, sadece semptomları ortadan kaldırmak değil, aynı zamanda çocuğa gelecekteki zorluklarla başa çıkabilmesi için kalıcı beceriler kazandırmak ve potansiyelini en üst düzeye çıkarmaktır. Bu süreçte, ailenin ve okulun aktif katılımı, tedavinin başarısı için hayati önem taşır. İstanbul‘daki yetkin klinikler, bu multidisipliner ve iş birliğine dayalı tedavi modelini benimseyerek çocuklara ve ailelere en kapsamlı desteği sunmayı hedefler.

Psikoterapi, ruhsal zorlukların tedavisinde konuşma, oyun ve etkileşim yoluyla iyileşmeyi hedefleyen temel bir yöntemdir. Her çocuğun ve ailenin ihtiyacı farklı olduğu için, tek bir “doğru” terapi yoktur. Yetkin bir çocuk psikiyatristi veya psikolog, çocuğun yaşına, gelişim düzeyine ve sorununun doğasına en uygun terapi modelini seçer veya farklı modellerden teknikleri bir araya getirir.

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Özellikle daha büyük çocuklar ve ergenler için oldukça etkili, yapılandırılmış ve hedef odaklı bir terapi yöntemidir. BDT’nin temel prensibi, duygularımızın ve davranışlarımızın, olayların kendisinden çok, olayları yorumlama biçimimizden (düşüncelerimizden) etkilendiğidir.⁴⁹ Örneğin, sınavdan düşük not alan bir ergenin “Ben aptalım, asla başaramayacağım” şeklindeki otomatik olumsuz düşüncesi, onu üzüntüye ve ders çalışmaktan kaçınmaya itebilir. BDT sürecinde terapist, çocuğa bu tür işlevsiz düşünceleri “yakalamayı”, bunların ne kadar gerçekçi olduğunu sorgulamayı ve yerine daha sağlıklı, daha gerçekçi alternatif düşünceler (örn. “Bu sınavda zorlandım ama daha çok çalışarak bir sonrakinde daha iyisini yapabilirim”) koymayı öğretir.⁵⁰ Bu terapi, kaygı bozuklukları, depresyon, obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve öfke kontrol sorunları gibi birçok durumda kanıta dayalı olarak etkilidir.
• Oyun Terapisi: Küçük çocuklar için oyun, kelimelerin yerini alan en doğal iletişim ve ifade aracıdır. Çocuklar, yaşadıkları korkuları, kaygıları, öfkeleri veya travmaları doğrudan söze dökemeyebilirler; ancak bunları oyun aracılığıyla sembolik olarak canlandırabilirler.⁵² Oyun terapisi, çocuğa özel olarak düzenlenmiş, içinde çeşitli oyuncakların (bebekler, arabalar, kuklalar, sanat malzemeleri vb.) bulunduğu bir odada, eğitimli bir terapist eşliğinde gerçekleştirilir. Terapist, çocuğun oyununu dikkatle gözlemleyerek onun iç dünyasını anlamaya çalışır ve oyun içinde ona güvenli bir alan sunarak bu zorlu duyguları işlemesine ve başa çıkma becerileri geliştirmesine yardımcı olur.⁵⁴ Örneğin, sürekli doktor oyuncaklarıyla oynayan ve bebekleri “iyileştirmeye” çalışan bir
  çocuk, belki de kendi geçirdiği bir tıbbi operasyonun travmasını işlemeye çalışıyordur. Oyun terapisi, çocuğun özgüvenini artırır, sosyal becerilerini geliştirir ve duygusal olarak rahatlamasını sağlar.⁵³
• Aile Terapisi: Çocuk psikiyatrisinde temel bir ilke şudur: “Sorunlu çocuk yoktur, sorun yaşayan sistem (aile) vardır.” Çocuğun sergilediği bir semptom, genellikle aile içindeki iletişim sorunlarının, çözülmemiş çatışmaların veya işlevsiz dinamiklerin bir yansımasıdır.⁵⁶ Aile terapisi, bu nedenle sadece çocukla değil, tüm aile üyeleriyle (veya ilgili üyelerle) birlikte çalışır. Terapinin amacı, tek bir kişiyi “düzeltmek” değil, aile içi iletişim kalıplarını iyileştirmek, üyelerin birbirlerinin ihtiyaçlarını ve bakış açılarını anlamasını sağlamak, daha sağlıklı sınırlar koymak ve aileyi bir bütün olarak daha işlevsel hale getirmektir.¹¹ Ebeveynlere daha etkili ebeveynlik becerileri öğretmek, eşler arasındaki ilişkiyi güçlendirmek ve ailenin güçlü yanlarını ortaya çıkarmak, bu terapinin temel hedeflerindendir. Çocuğun iyileşmesi, büyük ölçüde ailenin iyileşmesine bağlıdır.

Çocuk psikiyatrisi alanında ilaç tedavisi, ebeveynler için en çok endişe yaratan ve üzerinde en çok düşünülen konulardan biridir. “Çocuğuma ilaç vermek doğru mu?”, “Yan etkileri ne olacak?”, “Bağımlılık yapar mı?” gibi sorular son derece haklı ve doğaldır. Bu konuda bilinmesi gereken en önemli şey, ilaç tedavisinin hiçbir zaman ilk ve tek seçenek olmadığı, ancak bazı durumlarda bütüncül tedavinin vazgeçilmez bir parçası olduğudur. Yetkin bir çocuk psikiyatri doktoru, ilaç kararını aceleyle değil, kapsamlı bir değerlendirme sonucunda, ailenin tüm sorularını yanıtlayarak ve kar-zarar oranını dikkatle tartarak, aile ile iş birliği içinde alır.¹⁶

İlaç Tedavisi Ne Zaman ve Neden Gerekli Olur?

Bazı ruhsal bozukluklar, özellikle Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), orta ve ağır şiddetteki depresyon, anksiyete bozuklukları veya psikotik bozukluklar gibi durumlar, beyindeki nörotransmitter adı verilen kimyasal habercilerin dengesizliğinden kaynaklanır.59 Bu durumlarda ilaç tedavisi, bu biyokimyasal dengeyi yeniden kurarak semptomları hafifletmeyi hedefler. Örneğin, DEHB’li bir çocuğun dikkatini toplayamaması veya aşırı hareketliliği, onun psikoterapiden (örn. BDT) veya eğitimsel destekten faydalanmasını imkansız kılabilir. İlaç tedavisi bu noktada, çocuğun beynini öğrenmeye ve değişime daha “hazır” hale getiren bir “koltuk değneği” görevi görür.60 Yani amaç, ilacın tek başına sorunu çözmesi değil, diğer tedavi yöntemlerinin (psikoterapi, aile eğitimi, okul desteği) etkili olabilmesi için gerekli biyolojik zemini hazırlamaktır.

Yaygın İlaç Grupları, Süreç ve Yan Etkiler:

Çocuk ve ergen psikiyatrisinde kullanılan ilaçlar, yetişkinlerden farklı olarak büyük bir titizlikle seçilir ve dozajı ayarlanır.

• Tedaviye Başlama: Hekim, her zaman “mümkün olan en düşük etkin dozla başlama” ilkesini benimser. İlaç dozu, çocuğun kilosuna, yaşına ve tedaviye verdiği yanıta göre yavaş yavaş artırılır.⁶⁰
• Yaygın İlaçlar:
  • Antidepresanlar (SSRI Grubu): Depresyon ve anksiyete bozukluklarında sıkça kullanılan Fluoksetin (Prozac) ve Sertralin (Lustral) gibi ilaçlardır. Beyindeki serotonin seviyesini düzenleyerek etki gösterirler.⁶⁰
  • DEHB İlaçları: Bunlar stimülan (uyarıcı) ve stimülan olmayan ilaçlar olarak ikiye ayrılır. Stimülanlar (Metilfenidat içeren ilaçlar) en etkili tedavi grubudur. Stimülan olmayan ilaçlardan Atomoksetin ise özellikle tik bozukluğu veya kaygı bozukluğu eşlik eden ya da stimülanlara yanıt vermeyen çocuklarda iyi bir alternatiftir.⁵⁸
• Yan Etkiler: Her ilaçta olduğu gibi psikiyatrik ilaçların da yan etkileri olabilir. En sık görülenler iştah azalması, uykuya dalmada güçlük, baş ağrısı veya mide bulantısı gibi durumlardır.⁶⁰ Bu yan etkilerin büyük bir çoğunluğu tedavinin ilk haftalarında görülür ve vücut ilaca alıştıkça azalır veya kaybolur. Hekiminiz, olası yan etkiler ve bunlarla nasıl başa çıkılacağı konusunda sizi detaylıca bilgilendirecektir.⁶⁰ Ciddi yan etkiler oldukça nadirdir, ancak herhangi bir beklenmedik durumda derhal hekiminizle iletişime geçmeniz gerekir.
• Tedavi Süresi ve Sonlandırma: Psikiyatrik ilaçların etkisi hemen başlamaz; genellikle tam etkinin görülmesi için birkaç hafta beklemek gerekir.⁶⁰ Tedavi süresi, hastalığın doğasına göre değişmekle birlikte, genellikle semptomlar düzeldikten sonra bile nüksü (tekrarlamayı) önlemek için en az 6-12 ay daha devam eder.⁶⁰ İlacı kesme kararı, asla aile tarafından tek başına verilmemelidir. İlaç, mutlaka
  doktor kontrolünde ve dozu yavaş yavaş azaltılarak kesilmelidir.

Ebeveyn olarak prospektüsleri okuyup endişelenmek yerine, aklınızdaki tüm soruları hekiminize sormanız ve ona güvenmeniz, bu sürecin en sağlıklı şekilde yönetilmesini sağlayacaktır.⁶⁰

Bir çocuğun ruhsal sağlığı, onun akademik yaşamından ayrı düşünülemez. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), Özgül Öğrenme Güçlüğü, Otizm Spektrum Bozukluğu veya yoğun kaygı gibi durumlar, çocuğun öğrenme, odaklanma ve sınıfa uyum sağlama becerilerini doğrudan etkiler. Bu noktada, tedavinin üçüncü ve kritik ayağı olan eğitimsel destek devreye girer. Türkiye’de, özel eğitim ihtiyacı olduğu (psikiyatrik tanılar dahil) resmi olarak belgelenmiş her öğrenci için Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) hazırlanması, bir lütuf değil, yasal bir zorunluluk ve haktır.⁶⁸ BEP, standart müfredatın, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına, güçlü ve zayıf yönlerine göre uyarlandığı, kişiye özel bir yol haritasıdır.

BEP Nedir ve Amacı Nedir?

BEP, özel gereksinimli öğrencinin potansiyelini en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen, yazılı bir plandır.69 Amacı, “herkese aynı” eğitim anlayışından uzaklaşarak, çocuğun öğrenme stilini ve hızını dikkate alan bir yaklaşım sunmaktır. Bu program, çocuğun sadece akademik olarak değil, aynı zamanda sosyal ve davranışsal olarak da gelişimini desteklemeyi amaçlar. BEP sayesinde

çocuk, kendi öğrenme sürecinde daha fazla sorumluluk alır, güçlü yönleri pekiştirilir ve zorlandığı alanlarda somut destekler alır.⁶⁹ Bu plan, ailenin ve okul personelinin iş birliği içinde, ortak hedeflere doğru çalışmasını sağlayan resmi bir belgedir.

BEP Ekibi Kimlerden Oluşur ve Süreç Nasıl İşler?

BEP, tek bir kişinin hazırladığı bir belge değil, bir ekip çalışmasının ürünüdür. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre, okullarda kurulan “BEP Geliştirme Birimi” şu üyelerden oluşur 68:

• Okul müdürü veya görevlendireceği bir müdür yardımcısı (Birim başkanı)
• Okulun rehber öğretmeni (psikolojik danışman)
• Öğrencinin sınıf öğretmeni
• Öğrencinin dersine giren ilgili alan (branş) öğretmenleri
• Öğrencinin velisi
• Öğrencinin kendisi (görüşü alınabilecek yaş ve olgunluktaysa)

Süreç, genellikle eğitim yılının başında yapılan bir BEP toplantısıyla başlar. Bu toplantıda, çocuğun mevcut performansı (hem akademik hem davranışsal) değerlendirilir, yıllık hedefler belirlenir ve bu hedeflere ulaşmak için hangi yöntemlerin, materyallerin ve destek hizmetlerinin kullanılacağı kararlaştırılır. BEP, statik bir belge değildir; yıl içinde (genellikle dönem ortasında ve sonunda) yapılan toplantılarla gözden geçirilir ve çocuğun ilerlemesine göre güncellenir.⁷⁰

DEHB’li Bir Öğrenci İçin BEP’te Neler Olabilir?

BEP’in içeriği, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre şekillenir. Örneğin, DEHB tanısı olan bir çocuk için hazırlanan bir BEP’te şu gibi somut düzenlemeler yer alabilir 71:

• Fiziksel Ortamın Düzenlenmesi: Öğrencinin dikkatini dağıtacak uyaranların en az olduğu (örn. pencere kenarı yerine ön sıralar) bir yere oturtulması.
• Talimatların Verilmesi: Öğretmenin talimatları kısa, net ve tek tek vermesi. Karmaşık görevleri daha küçük adımlara bölmesi.
• Hareket İhtiyacının Karşılanması: Çocuğun kontrollü bir şekilde hareket etmesine izin verilmesi. Örneğin, tahtayı silme, kağıt dağıtma, kalem açma gibi görevler verilerek enerjisini atmasına olanak tanınması.
• Ödev ve Sınav Uyarlamaları: Uzun ödevler yerine daha kısa ve sık ödevler verilmesi. Sınavlarda, özellikle dikkat gerektiren sınavlarda, ek süre tanınması.
• Olumlu Davranış Desteği: Öğrencinin olumlu davranışlarının (örn. parmak kaldırarak söz istemesi) fark edilip anında pekiştirilmesi. Sonuca değil, çabaya odaklanılması.

Bir çocuk psikiyatri doktoru tarafından konulan tanı ve sunulan rapor, okulun BEP sürecini başlatması için gerekli olan resmi belgedir. Ailelerin, bu haklarını bilmesi ve okul yönetimiyle iş birliği içinde çocukları için en uygun eğitimsel desteğin sağlanmasını talep etmesi, tedavi sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Çocuğunuz için en iyi çocuk psikiyatri doktoru arayışınız ve ardından başlayan tedavi süreci, şüphesiz tüm ailenin enerjisini ve odağını gerektiren bir yolculuktur. Ancak bu maratonda unutulmaması gereken en önemli gerçek şudur: Çocuğunuzun iyiliği, sizin iyi olmanıza derinden bağlıdır. Tükenmiş, kaygılı, suçluluk duygusuyla boğuşan bir ebeveynin, çocuğuna ihtiyacı olan sakin, tutarlı ve şefkatli desteği sunması neredeyse imkansızdır. Bu nedenle, ebeveynin kendi ruh sağlığını koruması bir lüks değil, tedavinin başarısı için klinik bir gerekliliktir. Bu bölümde, bu zorlu süreçte ebeveynlerin sıkça yaşadığı duygusal zorluklara odaklanacak, bu duygularla başa çıkma yollarını araştıracak ve evinizi, tedavi sürecini destekleyen huzurlu bir limana dönüştürmek için iletişim, beslenme, uyku gibi somut araçları nasıl kullanabileceğinizi ele alacağız. Ailenin psikolojik sağlamlığı, çocuğunuzun iyileşme yolculuğundaki en güçlü rüzgardır.

Özel gereksinimi olan veya ruhsal bir zorluk yaşayan bir çocuğa ebeveynlik yapmak, beraberinde karmaşık ve yoğun bir duygu yelpazesi getirir. Bu duyguları tanımak ve geçerli kılmak, onlarla başa çıkmanın ilk adımıdır.

• Duyguları Normalleştirmek: Çocuğunuza bir tanı konulduğunda veya zorlandığını gördüğünüzde şok, inkar, öfke, hayal kırıklığı, üzüntü ve yoğun bir kaygı hissetmeniz son derece normaldir. Özellikle “Çocuğumun geleceği ne olacak?” kaygısı, birçok ailenin ortak endişesidir.⁷³ Toplumun bakış açısı, akrabaların yorumları ve sosyal izolasyon hissi bu yükü daha da ağırlaştırabilir.⁷³ Bu süreçte kendinizi yalnız ve çaresiz hissettiğiniz anlar olabilir. Bilin ki bu duyguları yaşayan tek kişi siz değilsiniz ve bu, sizin “kötü” bir ebeveyn olduğunuz anlamına gelmez.
• Suçluluk Duygusuyla Yüzleşmek ve Başa Çıkmak: Ebeveynlerin en sık boğuştuğu duygulardan biri suçluluktur. “Nerede hata yaptım?”, “Acaba hamileliğimde yaptığım bir şey mi neden oldu?”, “Daha önce fark etmeliydim” gibi düşünceler zihninizi meşgul edebilir.⁷⁵ Bu yıkıcı bir suçluluk duygusudur ve sizi hareketsiz bırakabilir. Bu duyguyla başa çıkmak için:
  1. Gerçekliği Kabul Edin: Birçok çocukluk çağı ruhsal bozukluğunun biyolojik ve genetik temelleri vardır ve bunlar sizin kontrolünüz dışındadır.
  2. Kendinize Şefkat Gösterin: Geçmişe bugünün bilgisiyle bakıp kendinizi yargılamak kolaydır. Ancak o anki koşullarda, o anki bilgilerinizle elinizden gelenin en iyisini yaptığınızı kendinize hatırlatın.⁷⁶
  3. Hataları Telafi Fırsatı Olarak Görün: Eğer geçmişte hatalı bir ebeveynlik tutumu sergilediğinizi düşünüyorsanız, bunu değiştirmek için hiçbir zaman geç değildir. Yanlışınızı kabul etmek ve bunu telafi etmek için adımlar atmak, suçluluk duygusunu yapıcı bir enerjiye dönüştürür.⁷⁷
• Ebeveyn Tükenmişliğini Önlemek: Sürekli endişe, yoğun bakım gereksinimleri, uykusuz geceler ve bitmek bilmeyen randevular, zamanla ebeveyn tükenmişliğine yol açabilir. Bu durum, duygusal olarak çocuğunuzdan uzaklaşma, aşırı sinirlilik, kronik yorgunluk ve umutsuzlukla kendini gösterir. Tükenmişliği önlemek için öz-bakım bir zorunluluktur:
  • Kendinize Zaman Ayırın: Gün içinde sadece 15-20 dakika bile olsa, size iyi gelen bir şeyi (kitap okumak, müzik dinlemek, kısa bir yürüyüş) yapmak için kendinize izin verin. Kendinize zaman ayırdığınız için suçluluk hissetmeyin; unutmayın, uçağın oksijen maskesini önce kendinize takmanız gerekir ki çocuğunuza yardım edebilesiniz.⁷⁶
  • Destek İsteyin: Eşinizden, ailenizden, arkadaşlarınızdan veya komşularınızdan somut yardımlar istemekten çekinmeyin. Bu, bir saatliğine çocuğa bakmalarını istemek kadar basit bir şey olabilir.
  • Profesyonel Destek Alın: Eğer bu duygularla tek başınıza başa çıkamadığınızı hissediyorsanız, bir terapistten veya danışmandan destek almak, hem size hem de dolaylı olarak çocuğunuza iyi gelecektir.⁷⁹

Unutmayın, siz bu geminin kaptanısınız. Kaptanın sağlam durması, fırtınalı denizlerde geminin yoluna devam edebilmesi için elzemdir. Kendi ruh sağlığınıza yapacağınız yatırım, çocuğunuzun tedavisine yapacağınız en önemli yatırımlardan biridir.

Çocuğunuzun tedavisi sadece terapi odasında veya ilaçlarla sınırlı değildir. Ev ortamı, çocuğun kendini güvende hissettiği, öğrendiklerini pekiştirdiği ve psikolojik sağlamlığını inşa ettiği bir atölyedir. Ebeveynler olarak, bu atölyenin mimarları sizlersiniz. Günlük rutinlerinizde yapacağınız bilinçli düzenlemeler, tedavi sürecini güçlü bir şekilde destekleyebilir.

1. Yapıcı İletişim ve Tutarlı Sınırlar:

Evdeki iletişim dili, çocuğun benlik saygısını ve davranışlarını doğrudan etkiler. Çocuğunuzla konuşurken, onun kişiliğine yönelik (“Tembelsin”, “Yaramazsın”) eleştirilerden kaçının. Bunun yerine, spesifik davranışına odaklanın ve bu davranışın sizde yarattığı duyguyu “ben” diliyle ifade edin (“Odanı toplamadığın zaman kendimi üzgün ve yorgun hissediyorum”).79 Onu yargılamadan dinleyin ve duygularını (öfke, hayal kırıklığı vb.) geçerli kılın (“Arkadaşın sana böyle davrandığı için çok kızgın olmalısın”). Aynı zamanda, evdeki kuralların net, basit ve tutarlı olması gerekir. Özellikle DEHB gibi durumlarda, öngörülebilir bir rutin ve net sınırlar, çocuğun kendini daha güvende ve kontrol altında hissetmesini sağlar.59

2. Nutrisyonel Psikiyatri: Beslenme ve Ruh Sağlığı Bağlantısı:

Giderek daha fazla bilimsel kanıt, yediklerimizle hissettiklerimiz arasında güçlü bir bağ olduğunu göstermektedir. “Nutrisyonel Psikiyatri” adı verilen bu yeni alan, beslenmenin ruh sağlığı üzerindeki etkilerini inceler.81 Çocuğunuzun beslenme düzeninde yapacağınız bazı değişiklikler, onun ruh halini ve dikkatini olumlu yönde etkileyebilir:

• Kaçınılması Gerekenler: Şekerli ve beyaz un gibi işlenmiş karbonhidratlar, kan şekerinde ani yükselmelere ve ardından ani düşüşlere neden olur. Bu dalgalanmalar, vücutta bir stres tepkisi yaratarak sinirlilik, anksiyete ve dikkat dağınıklığına yol açabilir.⁸³
• Ruh Halini İyileştiren Besinler: Beynimizin mutluluk ve motivasyon hormonları olan serotonin ve dopamini üretmek için belirli besinlere ihtiyacı vardır.⁸⁵
  • Omega-3 Yağ Asitleri: Somon gibi yağlı balıklar ve cevizde bulunur. Depresyon belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir.
  • B Vitaminleri ve Folik Asit: Tam tahıllar (bulgur, yulaf), koyu yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak) ve baklagillerde (mercimek) bolca bulunur. Sinir sisteminin sağlığı ve serotonin üretimi için kritiktir.⁸⁵
  • Probiyotikler: Yoğurt, kefir gibi fermente gıdalar, bağırsak sağlığını destekler. Serotoninin yaklaşık %95’inin bağırsaklarda üretildiği düşünüldüğünde, sağlıklı bir bağırsak florası, sağlıklı bir ruh hali için temeldir.⁸⁵

3. Uykunun İyileştirici Gücü:

Yetersiz veya kalitesiz uyku, çocuklarda ve ergenlerde dikkat, hafıza, öğrenme ve duygu düzenleme becerilerini doğrudan sabote eder.86 Uyku sırasında beyin, gün içinde öğrendiklerini pekiştirir ve kendini onarır. Çocuğunuzun yaşına uygun, yeterli süre (okul öncesi için 10-13 saat, okul çağı için 9-12 saat, ergenler için 8-10 saat) uyumasını sağlamak, tedavinin en önemli desteklerinden biridir. Yatmadan önce ekran maruziyetini (TV, tablet, telefon) kesmek, sakin bir yatış rutini oluşturmak ve her gün aynı saatte yatıp kalkmak, uyku kalitesini artırır.86

4. Hareketin Stres Azaltıcı Etkisi:

Fiziksel aktivite, birikmiş stresi ve gerilimi atmanın en doğal yoludur. Düzenli egzersiz, beyinde endorfin salgılanmasını tetikleyerek doğal bir ruh hali yükselticisi görevi görür. Araştırmalar, düzenli fiziksel aktivitenin psikolojik iyi oluşu artırdığını ve anksiyete ile depresyon belirtilerini azalttığını göstermektedir.87 Çocuğunuzu sevdiği bir spor dalına yönlendirmek, birlikte yürüyüşler veya bisiklet turları yapmak, hem onun ruh sağlığına hem de aile bağlarınıza iyi gelecektir. Özellikle DEHB’li çocukların enerjilerini olumlu bir kanala yönlendirmeleri için hareket hayati önem taşır.72

Bu dört temel alanı (iletişim, beslenme, uyku, egzersiz) günlük yaşamınıza entegre ederek, terapi odasında atılan tohumların evde yeşerip büyümesi için en verimli toprağı hazırlamış olursunuz.

Çocuğunuz için bir çocuk psikiyatri doktoru ile tedavi sürecine girdiğinizde, hem sizin hem de çocuğunuzun yasal ve etik olarak korunan hakları olduğunu bilmek, kendinizi daha güvende hissetmenizi sağlar. Bu haklar, tedavi sürecinin şeffaf, saygılı ve iş birliğine dayalı bir ortaklık çerçevesinde yürütülmesini güvence altına alır. Türkiye’de hasta hakları, başta “Hasta Hakları Yönetmeliği” olmak üzere çeşitli yasal düzenlemelerle korunmaktadır.

1. Aydınlatılmış Onam (Bilgilendirilmiş Rıza) Hakkı:

Her türlü tıbbi müdahale (muayene, test, terapi, ilaç tedavisi) öncesinde, hastanın veya yasal temsilcisinin bu müdahale hakkında yeterince bilgilendirilmesi ve rızasının alınması yasal bir zorunluluktur.89 Bu bilgilendirme şunları içermelidir:

• Hastalığın durumu ve olası gidişatı.
• Önerilen tıbbi müdahalenin ne olduğu, amacı, riskleri ve potansiyel faydaları.
• Alternatif tedavi yöntemleri ve bunların risk/fayda oranları.
• Tedaviyi reddetme durumunda ortaya çıkabilecek sonuçlar.

18 Yaş Altı Çocuklarda Onam Süreci:

Çocuk psikiyatrisi alanında onam süreci özel bir hassasiyet gerektirir. Yasal olarak, 18 yaşından küçük bir çocuk için karar verme ve onam verme yetkisi velisine veya yasisine aittir.89 Ancak modern tıp etiği, bu sürece çocuğu da dahil etmenin önemini vurgular. Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 26. maddesi, “mümkün olduğu ölçüde küçük veya mahcur olan hastanın dinlenmesi suretiyle tıbbi müdahaleye iştiraki sağlanır” diyerek bu ilkeyi benimser.91

• Ayırt Etme Gücüne Sahip Çocuklar: Özellikle 7 yaşından büyük ve durumu anlayabilecek bilişsel olgunluktaki çocukların ve ergenlerin, tedavi süreci hakkında kendi anlayacakları bir dille bilgilendirilmesi ve görüşlerinin alınması esastır.⁹² Onların sürece katılımı, tedaviye uyumlarını artırır ve özerklik duygularının gelişimini destekler. Karar nihai olarak veliye ait olsa da, çocuğun fikrini yok saymak etik olarak doğru değildir.

2. Mahremiyet ve Gizlilik Hakkı:

Hasta-hekim ilişkisinin temel taşı güvendir ve bu güvenin en önemli unsuru gizliliktir. Terapi seanslarında veya görüşmelerde paylaşılan tüm bilgiler, hastanın mahremiyeti kapsamındadır ve onun izni olmadan üçüncü kişilerle (okul, diğer akrabalar vb.) paylaşılamaz.94 Bu ilke, çocuğun ve ergenin de kendini güvende hissederek en özel düşünce ve duygularını terapistiyle paylaşabilmesi için kritik öneme sahiptir.

• Gizliliğin Kırıldığı İstisnai Durumlar: Gizlilik mutlak değildir. Belirli durumlarda, yasa ve etik kurallar hekime gizliliği kırma sorumluluğu yükler. Bu durumlar şunlardır:
  • Kendine Zarar Verme Riski: Çocuğun veya ergenin intihar etme gibi kendine ciddi zarar verme planı veya niyeti varsa.
  • Başkasına Zarar Verme Riski: Çocuğun bir başkasına ciddi zarar verme planı veya niyeti varsa.
  • Çocuk İstismarı Şüphesi: Çocuğun cinsel, fiziksel veya duygusal istismara uğradığına veya ihmal edildiğine dair ciddi bir şüphe varsa, hekimin bunu ilgili yasal mercilere bildirme yükümlülüğü vardır.
  • Mahkeme Kararı: Yasal bir süreçte mahkemenin talep etmesi durumunda.
    İyi bir terapist, gizlilik ilkesini ve sınırlarını tedavinin en başında hem aileye hem de ergene açıkça anlatır. Gizliliğin kırılması gereken bir durum ortaya çıktığında ise, bunu mümkünse danışanın bilgisi ve katılımıyla yaparak güven ilişkisini en az düzeyde zedelemeye çalışır.95

3. Tedaviyi Reddetme ve İkinci Görüş Alma Hakkı:

Acil ve hayati bir tehlike durumu söz konusu olmadığı sürece, her hasta veya yasal temsilcisi, önerilen tedaviyi reddetme hakkına sahiptir.26 Ayrıca, konulan tanı veya önerilen tedavi planı hakkında şüpheleriniz varsa, farklı bir uzmandan ikinci bir görüş alma hakkınız her zaman mevcuttur. Bu, sürece dair endişelerinizi gidermek ve en doğru kararı verdiğinizden emin olmak için sağlıklı bir adımdır.

Bu haklarınızı bilmek, tedavi sürecinde kendinizi daha güçlü ve yetkin bir ortak olarak konumlandırmanıza yardımcı olacaktır.

Çocuğunuzun ruhsal sağlığına yönelik yolculuk, belirli dönemeçlerde özel bilgi ve dikkat gerektiren konuları da beraberinde getirir. Ergenlik döneminin fırtınalı sularında yol almak, kriz anlarında soğukkanlılıkla doğru adımları atabilmek ve çocuğunuz yetişkinliğe adım atarken tedavinin kesintiye uğramamasını sağlamak, bu yolculuğun ileri düzeydeki duraklarıdır. Bu son bölümde, ergen beyninin gizemlerinden psikiyatrik acil durumlara, çocukluktan yetişkinliğe uzanan tedavi sürekliliğinden sıkça sorulan diğer sorulara kadar birçok özel konuya mercek tutacağız. Bu bilgiler, size sadece bugünü değil, geleceği de planlama ve çocuğunuzun yaşam boyu iyilik halini destekleme konusunda daha geniş bir perspektif sunacaktır.

Ergenlik, çocuklukla yetişkinlik arasında sıkışmış, hem ergenin hem de ailenin “çocuğumu tanıyamıyorum” dediği, fırtınalı ve karmaşık bir geçiş dönemidir.⁹⁷ Bu dönemin getirdiği yoğun duygusal dalgalanmalar, kimlik arayışı ve artan çatışmalar sadece hormonal değişimlerin bir sonucu değildir. Aslında tüm bu davranışların ardında, beynin en kapsamlı yeniden yapılanma süreçlerinden biri yatar. Ergen beyninin nasıl çalıştığını anlamak, onların davranışlarını daha şefkatli bir gözle yorumlamamıza ve onlara daha doğru destek olmamıza yardımcı olur.

Beyin İnşaat Halinde: Fren ve Gaz Pedalı Dengesizliği

Ergen beynini anlamak için basit bir araba metaforu kullanabiliriz. Beynin derinliklerinde yer alan ve duygusal tepkilerden, ödül arayışından, heyecandan ve hazdan sorumlu olan limbik sistem, ergenlikte “gaz pedalına” sonuna kadar basılmış durumdadır.99 Bu sistem, ergenleri yeni deneyimlere, sosyal ilişkilere ve heyecana doğru güçlü bir şekilde iter. Ancak, mantıksal düşünme, karar verme, dürtü kontrolü, sonuçları öngörme ve planlama gibi üst düzey işlevlerden sorumlu olan beynin ön bölgesi, yani

prefrontal korteks, bir nevi “fren pedalı” görevi görür. İşte ergenlikteki temel mesele, bu fren pedalının gelişiminin, gaz pedalının gelişiminden daha yavaş olmasıdır.¹⁰¹ Prefrontal korteks, gelişimini ancak 20’li yaşların ortalarında tamamlar. Bu nörobiyolojik “dengesizlik”, ergenlik dönemine özgü birçok davranışın temelini oluşturur.

Riskli Davranışların Bilimsel Açıklaması

Bu “gazı köklenmiş ama freni zayıf” beyin yapısı, ergenleri neden riskli davranışlara daha yatkın hale getirdiğini açıklar.103

• Heyecan Arayışı ve Dürtüsellik: Güçlü bir şekilde çalışan ödül merkezi, onları anlık haz ve yüksek heyecan vaat eden durumlara (hızlı araba kullanma, madde deneme, tehlikeli sosyal meydan okumalar vb.) çeker.¹⁰⁰
• Sonuçları Değerlendirmede Yetersizlik: Gelişmekte olan prefrontal korteks, bu eylemlerin uzun vadeli olumsuz sonuçlarını (kaza, bağımlılık, yasal sorunlar) tam olarak tartmakta zorlanır. Ergenler genellikle kendilerini “zarar görmez” veya “dokunulmaz” olarak görürler.¹⁰⁰
• Akran Etkisinin Gücü: Sosyal kabulün çok önemli olduğu bu dönemde, limbik sistem akran grubundan gelecek onaya karşı aşırı duyarlıdır. Bu da ergeni, grubun beklentilerine uymak için mantıksız riskler almaya itebilir.

Ergenlik ve Ruh Sağlığı

Bu yoğun biyolojik, psikolojik ve sosyal değişim süreci, ergenleri ruhsal sorunlara karşı daha savunmasız hale getirir. Ergenlik, birçok psikiyatrik bozukluğun ilk kez ortaya çıktığı veya alevlendiği bir risk dönemidir.97 Depresyon, kaygı bozuklukları, yeme bozuklukları (anoreksiya, bulimia), obsesif kompulsif bozukluk ve davranım bozuklukları bu dönemde sıkça görülür.97 Ailelerin, ergenin yaşadığı duygusal dalgalanmaların ne zaman “normal” bir ergenlik krizi, ne zaman bir

psikiyatri uzmanının müdahalesini gerektiren bir sorun olduğunu ayırt etmesi zor olabilir. Eğer çocuğunuzun mutsuzluğu, içe kapanıklığı, öfkesi veya riskli davranışları sürekli hale gelmişse, günlük işlevselliğini (okul, aile ilişkileri) bozuyorsa, bu durumu “ergenliktendir, geçer” diye göz ardı etmeden bir uzmana danışmak en doğru yaklaşımdır.¹⁰⁸

Çocuk ve ergen ruh sağlığı alanında, bazı durumlar acil müdahale gerektirir. Bu kriz anlarında neyin acil olduğunu bilmek ve soğukkanlılıkla doğru adımları atmak, ciddi olumsuz sonuçları önleyebilir. Psikiyatrik acil durum, genellikle kronik bir sorunun alevlenmesi veya ani gelişen, bireyin kendisine ya da çevresine zarar verme riskinin yüksek olduğu bir tablodur.¹⁰⁹

Psikiyatrik Acil Durumlar Nelerdir?

Bir durumun acil olarak değerlendirilmesi için aşağıdaki unsurlardan bir veya birkaçının bulunması gerekir:

• İntihar Düşüncesi, Planı veya Girişimi: Bu, en ciddi psikiyatrik acil durumdur. Çocuğun veya ergenin ölmek istediğini söylemesi, intiharla ilgili notlar yazması, kendine zarar verecek araçlar (ilaç, kesici alet vb.) biriktirmesi veya doğrudan bir girişimde bulunması derhal müdahale gerektirir.¹⁰⁹
• Kendine veya Başkasına Yönelik Şiddet ve Saldırganlık: Kontrol edilemeyen öfke nöbetleri, aile üyelerine veya başkalarına fiziksel saldırıda bulunma, eşyalara ciddi zarar verme gibi durumlar acil müdahale gerektirebilir.
• Akut Psikoz: Gerçeklikle bağın koptuğu, halüsinasyonların (olmayan şeyleri görme/duyma) veya hezeyanların (gerçek dışı inançlar) görüldüğü durumlar.
• Ciddi Yeme Bozukluğu Krizleri: Anoreksiya nervozada, vücut sağlığını tehdit edecek derecede aşırı kilo kaybı veya yemeği tamamen reddetme gibi durumlar acil tıbbi ve psikiyatrik yatış gerektirebilir.¹¹¹
• Madde Kullanımına Bağlı Krizler: Aşırı dozda madde veya alkol alımı, yoksunluk belirtileri veya madde etkisindeyken sergilenen tehlikeli davranışlar.
• Travma ve İstismar: Çocuğun cinsel, fiziksel veya duygusal istismara uğraması veya buna tanık olması, acil bir kriz müdahalesini zorunlu kılar.¹¹¹

İntihar Düşüncesi Olan Bir Ergene Nasıl Yaklaşılmalı?

Bu, ebeveynler için en korkutucu senaryolardan biridir. Ancak doğru yaklaşım hayat kurtarıcı olabilir.

• YAPILMASI GEREKENLER:
  • Sakin Kalın: Panik yapmanız, ergenin daha da içine kapanmasına neden olur. Sakin, destekleyici ve yargılayıcı olmayan bir tavırla onu dinleyin.¹¹²
  • Doğrudan Sorun: “İntihar etmeyi düşünüyor musun?” veya “Kendine zarar vermeyi aklından geçirdin mi?” gibi sorular sormaktan çekinmeyin. Bu konuyu konuşmak, aklına bu fikri sokmaz; aksine, anlaşıldığını hissettirir.¹¹²
  • Onu Yalnız Bırakmayın: Ciddi bir risk olduğunu düşünüyorsanız, onu asla yalnız bırakmayın ve tehlikeli olabilecek (ilaçlar, kesici aletler vb.) araçları ortamdan uzaklaştırın.¹¹³
  • Duygularını Geçerli Kılın: “Ne kadar büyük bir acı içinde olduğunu görüyorum” gibi ifadelerle onun yaşadığı ızdırabı anladığınızı gösterin. Çözüm önermek veya tartışmak yerine dinlemeye odaklanın.¹¹²
  • DERHAL YARDIM ARAYIN: Bu bir sır değildir. Çocuğunuzun güvenliğini sağlamak en önemli önceliğinizdir. Sırrını saklamaya söz vermeyin ve derhal profesyonel yardım arayışına girin.¹¹⁴
• YAPILMAMASI GEREKENLER:
  • Tartışmak veya Öğüt Vermek: “Hayat ne kadar güzel”, “Bunun için ölmeye değer mi?” gibi ifadeler kullanmayın.
  • Duygularını Küçümsemek: “Saçmalama”, “Dikkat çekmeye çalışıyorsun” gibi yorumlar durumu daha da kötüleştirir.
  • Şok veya Öfke ile Tepki Vermek: Bu, ergenin sizinle iletişim kurma kapısını tamamen kapatır.

İstanbul’da Acil Destek Alınabilecek Yerler:

Kriz anında, en yakın hastanenin acil servisine başvurabilir veya doğrudan 7/24 hizmet veren psikiyatri hastaneleri ile iletişime geçebilirsiniz. İstanbul’da bu hizmeti sunan bazı kurumlar şunlardır:

• Özel Moodist Hastanesi (Üsküdar): 7/24 acil psikiyatri servisi ve ambulans hizmeti sunmaktadır. Telefon: 0216 912 17 17.¹¹⁵ Ayrıca yataklı çocuk ve ergen psikiyatri servisi de bulunmaktadır.¹¹⁶
• Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi (Zeytinburnu): Psikiyatrik acil durumlarda ilk müdahale hizmeti vermektedir. Telefon: 0850 811 50 52.¹¹⁸
• IPE (İnsan Psikolojisi Enstitüsü) (Şişli): Acil durumlar için iletişim kurulabilecek bir merkezdir. Telefon: 444 80 81.¹²⁰Ayrıca, genel acil durumlar için 112 Acil Çağrı Merkezi’ni arayarak durumu bildirebilir ve yönlendirme talep edebilirsiniz.

Çocukluk ve ergenlik döneminde başlayan birçok ruhsal bozukluk, sihirli bir şekilde 18 yaşında sona ermez. Aksine, bu bozuklukların önemli bir kısmı yetişkinlikte de devam eder, ancak belirtileri ve yaşam üzerindeki etkileri farklılaşabilir. Bu durum, çocuk ve ergen psikiyatrisi (genellikle 0-18 yaş arasına hizmet verir) ile yetişkin psikiyatrisi (18 yaş ve üzeri) arasında kritik bir “geçiş süreci” ihtiyacını doğurur. Bu geçişin sağlıklı bir şekilde yönetilmesi, tedavinin sürekliliğini sağlamak ve genç yetişkinin hayat boyu iyilik halini korumak için hayati öneme sahiptir.

Hastalıkların Seyri: Çocukluktan Yetişkinliğe Belirtiler Nasıl Değişir?

Çocuklukta başlayan psikiyatrik durumlar, yetişkinlikte farklı bir “yüzle” karşımıza çıkabilir.

• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Çocukluktaki belirgin aşırı hareketlilik (hiperaktivite), yetişkinlikte genellikle azalır ve yerini sürekli bir içsel huzursuzluk hissine, sabırsızlığa veya aşırı konuşkanlığa bırakır. Ancak dikkat eksikliği ve dürtüsellik genellikle devam eder. Bu durum, yetişkin yaşamında sık iş veya eş değiştirme, projeleri bitirememe, organize olamama, mali sorunlar ve kronik erteleme gibi sorunlara yol açabilir.¹²¹
• Anksiyete Bozuklukları: Çocukluktaki ayrılık kaygısı veya okul fobisi, yetişkinlikte sosyal anksiyete bozukluğuna, panik bozukluğa veya yaygın anksiyete bozukluğuna dönüşebilir.
• Depresyon: Ergenlikte başlayan depresyon, tedavi edilmezse yetişkinlikte tekrarlayan majör depresif dönemlere yol açabilir ve kişinin kariyer, sosyal ilişkiler ve genel yaşam kalitesi üzerinde yıkıcı etkiler bırakabilir.¹³

Geçiş Sürecinin Zorlukları: 18 Yaş Bariyeri

18 yaşına basmak, yasal olarak yetişkin olmak anlamına gelse de, ruhsal gelişim ve sağlık hizmetleri açısından keskin bir uçurum yaratabilir. Genç, yıllardır güvendiği ve ilişki kurduğu çocuk psikiyatri doktoru ve ekibinden ayrılıp, hiç tanımadığı bir yetişkin psikiyatri sistemine adım atmak zorunda kalır. Bu geçişin plansız yapılması, birçok riski beraberinde getirir 123:

• Tedaviyi Bırakma: Genç, yeni bir hekime ve sisteme adapte olmakta zorlanabilir ve bu süreçte tedavisini tamamen bırakabilir.
• Bilgi Kaybı: Yıllar boyunca biriken değerli klinik bilgiler (ilaç denemeleri, terapi geçmişi, aile öyküsü) çocuk ve yetişkin klinikleri arasında etkin bir şekilde aktarılmazsa kaybolabilir.
• Farklı Yaklaşımlar: Çocuk psikiyatrisi daha çok gelişimsel ve aile odaklı bir yaklaşım benimserken, yetişkin psikiyatrisi daha birey odaklı olabilir. Bu yaklaşım farkı, genç için kafa karıştırıcı olabilir.¹²⁴

Planlı ve Sağlıklı Bir Geçiş Nasıl Olmalı?

Bu kritik dönemin başarılı bir şekilde yönetilmesi için, geçiş sürecinin ideal olarak 16-17 yaşlarında planlanmaya başlaması önerilir. Bazı ülkeler, bu geçişi kolaylaştırmak için yasal düzenlemeler yaparak çocuk psikiyatristlerinin hastalarını 25 yaşına kadar takip etmelerine olanak tanımaktadır.125 Türkiye’de bu tür bir yasal düzenleme olmasa da, aileler ve hekimler bu süreci proaktif olarak yönetebilirler:

1. Ortak Planlama: Çocuk psikiyatristi, genç ve ailesiyle birlikte geçiş sürecini konuşmaya başlamalıdır. Gencin yetişkinliğe dair sorumlulukları (randevularını kendi alması, ilacını kendi takip etmesi vb.) kademeli olarak artırılmalıdır.
2. Hekimler Arası İş Birliği: Çocuk psikiyatristi, genci yönlendireceği yetişkin psikiyatristi ile iletişime geçerek bir “devir” toplantısı yapabilir ve hastanın tüm tıbbi geçmişini ve tedavi detaylarını aktarabilir.
3. Yetişkinlikte Tedavinin Sürdürülmesi: Yetişkinlikte de tedavi genellikle ilaç, psikoterapi (özellikle BDT) ve yaşam tarzı düzenlemelerinin bir kombinasyonunu içerir. Yetişkin DEHB’li bireyler için ajanda kullanma, görevleri listeleme, hatırlatıcılar kurma gibi somut stratejiler öğretilir.¹²² Aile terapisi veya evlilik danışmanlığı da, sorunların ilişkiler üzerindeki etkisini yönetmek için önemli olabilir.¹²²

Çocuğunuzun 18 yaşına yaklaşırken, mevcut doktoru ile bu geçiş sürecini konuşmaya başlamanız, onun yetişkin yaşamında da ihtiyaç duyduğu desteği kesintisiz bir şekilde almasını sağlamanın en güvenli yoludur.

Bu kapsamlı rehber boyunca birçok konuya değindik. Ancak ebeveynlerin zihninde hala bazı pratik sorular kalmış olabilir. Bu bölümde, çocuk psikiyatrisi ile ilgili en sık sorulan bazı sorulara net ve özet yanıtlar sunarak, bu yolculuktaki son belirsizlikleri de ortadan kaldırmayı amaçlıyoruz.

• Soru: Çocuk Psikiyatristi, Çocuk Psikoloğu ve Pedagog Arasındaki Temel Fark Nedir?
  • Cevap: Bu üç unvan sıkça karıştırılsa da, aralarında temel eğitim ve yetki farkları vardır.
    • Çocuk ve Ergen Psikiyatristi: 6 yıllık tıp fakültesi eğitiminin ardından 4 yıl çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları alanında uzmanlık eğitimi almış bir tıp doktorudur.¹⁷ Tıbbi tanı koyma, psikolojik testler isteme, ilaç tedavisi düzenleme ve psikoterapi uygulama yetkisine sahiptir. Ruhsal sorunlarda ilk başvurulması gereken uzmandır.²⁷
    • Çocuk Psikoloğu (Klinik Psikolog): Üniversitelerin 4 yıllık Psikoloji bölümünden mezun olduktan sonra, Klinik Psikoloji alanında yüksek lisans veya doktora yaparak uzmanlaşır.²⁷ Psikoterapi (oyun terapisi, BDT vb.) ve psikolojik değerlendirme (test uygulama) yapar. İlaç yazma veya tıbbi tanı koyma yetkisi yoktur. Genellikle psikiyatristlerle iş birliği içinde çalışırlar.²⁹
    • Pedagog: Kelime anlamı “eğitim bilimci”dir.³⁰ Türkiye’de Pedagoji bölümleri 1982’de kapatılmıştır ve günümüzde bu unvan genellikle Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık (PDR) bölümü mezunları için kullanılmaktadır.³¹ Temel çalışma alanları çocuk eğitimi ve gelişimsel danışmanlıktır. Psikolojik bozuklukları tedavi etme yetkileri yoktur.³¹
  • Soru: Tedavi Ne Kadar Sürer?
    • Cevap: Tedavi süresi standart değildir ve tamamen çocuğun bireysel ihtiyaçlarına, sorunun türüne, şiddetine ve tedaviye verdiği yanıta bağlıdır.¹²⁹ Bazı durumlarda birkaç aylık kısa süreli bir müdahale yeterli olabilirken, DEHB veya otizm gibi kronik durumlarda destek uzun yıllar devam edebilir. İlaç tedavileri genellikle semptomlar düzeldikten sonra bile nüksü önlemek için en az 6-12 ay sürdürülür.⁶⁰ Terapistiniz, süreç hakkında size gerçekçi bir zaman çerçevesi sunacaktır.
  • Soru: Çocuğumun Sorunları “Çocuktur Geçer” Diyerek Kendiliğinden Düzelir mi?
    • Cevap: Bazı gelişimsel krizler veya hafif uyum sorunları zamanla kendiliğinden düzelebilir. Ancak, çocuğun günlük işlevselliğini (okul, sosyal ilişkiler, aile hayatı) bozan, sürekli ve şiddetli belirtiler genellikle profesyonel müdahale gerektirir.¹²⁹ Erken tanı ve tedavi, sorunun kronikleşmesini ve daha ciddi problemlere yol açmasını önler. Bir sorun hakkında endişeleniyorsanız, beklemek yerine bir uzmana danışmak her zaman en güvenli yoldur.
  • Soru: Psikiyatrik İlaçlar Bağımlılık Yapar mı?
    • Cevap: Bu, ebeveynlerin en yaygın endişelerinden biridir. Antidepresanlar ve DEHB tedavisinde kullanılan stimülan ilaçlar, doğru dozda ve doktor kontrolünde kullanıldığında fiziksel bağımlılık yapmazlar.¹³⁰ Özellikle DEHB ilaçlarının “uyuşturucu” olduğu veya ileride madde bağımlılığına yol açtığı yönündeki inanış yanlıştır. Aksine, tedavi edilmemiş DEHB’nin ileride madde kullanım riskini artırdığı, ilaç tedavisinin ise bu riski azalttığı yönünde güçlü bilimsel kanıtlar bulunmaktadır.¹³¹
  • Soru: Online Terapi (Telepsikiyatri) Çocuklar ve Ergenler İçin Etkili midir?
    • Cevap: Evet, özellikle pandemi sonrası yaygınlaşan online terapi, birçok aile için etkili ve pratik bir alternatif haline gelmiştir.
      • Avantajları: Ulaşım sorunu olan veya kırsal bölgelerde yaşayan aileler için uzmanlara erişimi kolaylaştırır.¹³² Çocuğun veya ergenin kendi evinin konforunda ve güvende hissetmesi, terapiye katılımını artırabilir.¹³⁴ Sosyal anksiyetesi olan veya evden çıkmakta zorlanan gençler için ideal bir başlangıç olabilir.¹³²
      • Dezavantajları: Küçük çocuklar veya dikkatini sürdürmekte çok zorlanan çocuklar için yüz yüze etkileşim kadar verimli olmayabilir. İnternet bağlantısı sorunları veya teknolojik aksaklıklar seansı bölebilir. Ayrıca, terapötik ilişkinin kurulması bazı durumlarda yüz yüze ortama göre daha fazla zaman alabilir. Gizlilik ve veri güvenliği konusunda dikkatli olunması gerekir.¹³⁶ Hekiminiz, online terapinin çocuğunuz için uygun bir seçenek olup olmadığı konusunda size en doğru bilgiyi verecektir.

Sonuç

Çocuğunuz için en iyi çocuk psikiyatri doktoru İstanbul arayışıyla çıktığınız bu yolculuk, en temelde bir umut ve sevgi eylemidir. Bu rehber boyunca gördüğümüz gibi, “en iyi” uzman; derin bir akademik bilgiyi, insani bir şefkatle birleştiren, aileyi sürecin merkezine koyan ve çocuğun benzersiz dünyasına saygı duyan kişidir. Bu, sadece semptomları tedavi eden değil, aynı zamanda çocuğunuza ve size gelecekteki zorluklarla başa çıkma gücü veren bir rehber, bir ortaktır.

Bu süreçte öğrendiğiniz en önemli şey, belki de yalnız olmadığınızdır. Yaşadığınız endişeler, suçluluk duyguları ve korkular, benzer yollardan geçen sayısız ailenin ortak duygularıdır. Önemli olan, bu duyguların sizi hareketsiz bırakmasına izin vermemek, cesaretle ilk adımı atmak ve profesyonel destek aramaktır. Erken ve bilinçli bir müdahale, çocuğunuzun beyin gelişiminin en verimli olduğu dönemi en iyi şekilde kullanmanızı sağlar ve onun gelecekteki yaşam kalitesini temelden değiştirme potansiyeline sahiptir.

Tedavi; psikoterapinin iyileştirici gücünü, gerektiğinde modern tıbbın sunduğu ilaç desteğini ve okulun eğitimsel uyarlamalarını bir araya getiren bütüncül bir yaklaşımdır. Bu denklemin en hayati parçası ise sizsiniz. Kendi ruhsal sağlamlığınıza özen göstererek, evinizi huzurlu ve destekleyici bir limana dönüştürerek ve tedavi ekibiyle tam bir iş birliği içinde çalışarak, çocuğunuzun iyileşme sürecinin en güçlü motoru olabilirsiniz.

Bu yolculuk zorlu olabilir, ancak her adımında umut vardır. Bilimin ışığında, şefkatli bir rehberlikle ve ailenizin sarsılmaz sevgisiyle, her çocuğun içindeki potansiyele ulaşması, zorlukların üstesinden gelmesi ve sağlıklı, mutlu bir geleceğe adım atması mümkündür.

Bu makalede yararlanılan kaynaklar:

1. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı (Çocuk Psikiyatrisi) Nedir, Hangi … https://www.memorial.com.tr/tibbi-birimlerimiz/cocuk-ve-ergen-ruh-sagligi-cocuk-psikiyatrisi
2. Çocuklarda Görülen Psikolojik Rahatsızlıklar | Blog Yazıları – Psikoterapi Atölyesi https://psikoterapiatolyesi.com.tr/uzman-yazilari/cocuklarda-gorulen-psikolojik-rahatsizliklar-76
3. Çocuğumu Ne Zaman Psikiyatriste/Psikoloğa Götürmeliyim? – NPİSTANBUL https://npistanbul.com/cocugumu-ne-zaman-psikiyatriste-psikologa-goturmeliyim
4. Çocuğunuzu ne zaman psikiyatriste götürmelisiniz? – Acıbadem Hayat https://www.acibadem.com.tr/hayat/cocugunuzu-ne-zaman-psikiyatriste-goturmelisiniz/
5. Çocuğumu Ne Zaman Psikoloğa/Psikiyatriste Götürmeliyim? – Özel Moodist Hastanesi https://moodisthastanesi.com/tr/cocugumu-ne-zaman-psikologa-psikiyatriste-goturmeliyim/
6. RUHSAL ve DAVRANIŞSAL SORUNLARI OLAN ÇOCUKLARDA OKUL ZİYARETLERİ VE OKUL SOSYAL HİZMETİ UYGULAMALARI* SCH – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2870366
7. Çocuklarda ve Ergenlerde Yaygın Görülen Psikolojik Bozukluklar Nelerdir? – Hiwell https://www.hiwellapp.com/blog/cocuklarda-ve-ergenlerde-sik-gorulen-psikolojik-bozukluklar
8. Çocuk ve Ergen Psikiyatride sık görülen hastalıklar nelerdir? – Uzm. Dr. Fuat Kırcelli http://www.fuatkircelli.com/category/hastaliklar/
9. ERKEN TANI ve MÜDAHALE | Psikoloji – Eğitim – Rehabilitasyon Akademisi http://www.pe-ra.com/haber-detay/erken-tani-ve-mudahale/45
10. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi: Temel Konular – Özkaya Tıp Merkezi https://ozkayasaglikgrubu.com/cocuk-ve-ergen-psikiyatrisi-temel-konular/
11. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi – Erdem Hastanesi https://www.erdemhastahanesi.com.tr/tr/cocuk-ergen-psikiyatrisi
12. Otizmde Erken Tanının Önemi – Prof. Dr. Özgür Öner – Çocuk ve Ergen Psikiyatristi https://www.ozguroner.dr.tr/guncel-yazilar/otizmde-erken-taninin-onemi.html
13. Ergenlerde Depresyon: Epidemiyoloji, Klinik Görünüm, Komorbidite, Seyir, Komplikasyonlar https://dusunenadamdergisi.org/storage/upload/pdfs/1588142990-en.pdf
14. Çocuk Psikiyatristi Nedir, Nasıl Olunur? – Kariyer.net https://www.kariyer.net/pozisyonlar/cocuk+psikiyatristi/nedir
15. Profesör Nedir, Nasıl Olunur? (A’dan Z’ye Tüm Bilgiler) https://www.makaletercume.com/profesor-nedir-nasil-olunur-adan-zye-tum-bilgiler/
16. Çocuk Psikiyatri Nedir? Çocuk Psikiyatristi Hangi Yaş Aralığındaki Kişileri Muayene Edebilir? | Hiwell https://www.hiwellapp.com/blog/cocuk-psikiyatri-nedir
17. Çocuk Psikiyatrisi Nedir? 3 İpucu Çocuk Psikiyatristi Ne İş Yapar? https://www.cocukvegenc.com/cocuk-psikiyatrisi-nedir/
18. Yeni Akademik Ünvan ‘Doktor öğretim üyesi’ Resmi Gazete’de Yayımlandı! https://doktorlarsitesi.net/2018/03/06/yeni-akademik-unvan-doktor-ogretim-uyesi-resmi-gazetede-yayimlandi/
19. Akademik Süreç-Genel – Google Sites https://sites.google.com/view/mgguler/akademik-s%C3%BCre%C3%A7-genel
20. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve … – Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri https://www.hastane.hacettepe.edu.tr/cocuk-ruh-sagligi-ve-hastaliklari_206.html
21. Çocuk Ve Ergen Ruh Sağlığı Anabilim Dalı – Gazi Hastanesi https://hastane.gazi.edu.tr/view/page/295013/cocuk-ve-ergen-ruh-sagligi-anabilim-dali
22. Çocuk Psikiyatrisi – Göztepe Prof. Dr. Süleyman Yalçın Şehir Hastanesi https://suleymanyalcinsh.saglik.gov.tr/TR-586967/cocuk-psikiyatrisi.html
23. İyi Bir Psikiyatristin Özellikleri – Prof. Dr. Kemal Arıkan https://www.kemalarikan.com/iyi-bir-psikiyatristin-ozellikleri.html
24. İyi Bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Nasıl Olmalıdır? https://www.cocukpsikiyatrist.com/antalya/iyi-bir-cocuk-ve-ergen-psikiyatristi-nasil-olmalidir/6
25. Psikolog Seçerken Nelere Dikkat Etmelisiniz? | Nila Psikoterapi https://nilapsikoterapi.com/psikolog-secerken-nelere-dikkat-etmelisiniz/
26. Etik Kurallar – Türkiye Psikiyatri Derneği (TPD) https://psikiyatri.org.tr/tpd-kutuphanesi/belge/311
27. Çocuk Psikiyatristi, Pedagog, Çocuk Psikolog Kime Denir? – Erdem Psikiyatri https://www.erdempsikiyatri.com/cocuk-psikiyatristi-pedagog-psikolog-kimdir
28. Çocuk Psikoloğu – Bütün Psikoloji https://www.butunpsikoloji.com/cocuk-psikologu/
29. “Çocuğumu Hangi Uzmana Götürmeliyim?” Pedagog, Çocuk Psikoloğu ve Çocuk Psikiyatristi Kimdir? – Aba Psikoloji https://abapsikoloji.com/cocugumu-hangi-uzmana-goturmeliyim-pedagog-cocuk-psikologu-ve-cocuk-psikiyatristi-kimdir/
30. Psikolog Pedagog ve Psikiyatrist Farkları – Makaleler – Esse Psikoloji http://www.essepsikoloji.com/sayfa/makaleler/psikolog-pedagog-ve-psikiyatrist-farklari.html
31. Pedagog Nedir? – Madalyon Psikiyatri Merkezi https://madalyonklinik.com/gundem/pedagog-nedir/
32. Psikolog Seçerken Nelere Dikkat Edilmeli – HATİCE DAVAS https://www.haticedavas.com/cocuk-psikolojik-danismanlik/psikolog-secerken-nelere-dikkat-edilmeli/
33. Psikolog Seçiminde Nelere Dikkat Edilmeli ? | Uzman Klinik P https://ahmetmetehaner.com/blog/psikolog-seciminde-nelere-dikkat-edilmeli
34. Çocuk Psikoloğu – Sone Psikoloji https://www.sonepsikoloji.com/cocuk-psikologu/
35. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi – Randevu Al – Yorumlar | DoktorTakvimi.com https://www.doktortakvimi.com/cocuk-ve-ergen-psikiyatrisi
36. Bir Çocuk Psikoloğuna Sorabileceğiniz 5 Soru – Dilgem https://www.dilgem.com.tr/tr/makaleler/bir-cocuk-psikologuna-sorabileceginiz-5-soru/
37. Yüz Yüze & Online Terapi | İstanbul Psikolog Tavsiye – Psikohelp https://psikohelp.com/Psikolog%20%C3%BCcretleri%202025-%20Psikiyatrist%20%C3%9Ccretleri%202025-%20Terapi%20%C3%BCcretleri%202025-terapist%20%C3%BCcretleri%202025-%20Fiyatlar%C4%B1%202025
38. PSİKOLOG PSİKİYATRİST ÜCRETLERİ/FİYATLARI 2025 | OPTİMUM PSİKOLOJİ https://www.optimumpsikoloji.com.tr/psikolog-psikiyatrist-ucretleri-fiyatlari/
39. Çocuk Psikiyatrisinin Önemi – Prof. Dr. Emel Sarı | Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Bağdat Caddesi İstanbul https://profdremelsari.com.tr/cocuk-psikiyatrisinin-onemi/
40. İlk Görüşme Öncesinde – Prof. Dr. Runa İdil Uslu https://www.runauslu.com/ilk-grme-ncesinde
41. Ebeveyn Görüşme Formu | PDF – Scribd https://www.scribd.com/document/622315249/Ebeveyn-Goru%C5%9Fme-Formu
42. Çocuk İlk Görüşme Formu | PDF – Scribd https://www.scribd.com/document/806055173/Cocuk-%C4%B0lk-Goru%C5%9Fme-Formu
43. Psikiyatristler ve Psikologlar İlk Görüşmede Ne Sorarlar? https://www.cocukpsikiyatrist.com/antalya/psikiyatristler-ve-psikologlar-ilk-gorusmede-ne-sorarlar/12
44. ÇOCUK-ERGEN PSİKİYATRİSİNE İLK BAŞVURU NASIL OLMALIDIR https://profdrozguryorbik.com/terapiler/cocuk-ergen-psikiyatrisine-ilk-basvuru-nasil-olmalidir/
45. Çocuk Terapilerini Yapılandırma; İlk Görüşme (Anamnez Alma) – Klinik Psikolog https://orhanaltuner.com/cocuk-terapilerini-yapilandirma-ilk-gorusme-anamnez-alma
46. Psikiyatrik Değerlendirme – Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi https://drorcundemir.com/psikiyatrik-degerlendirme/
47. Çocuk Ergen Psikiyatrisi – NPİSTANBUL https://npistanbul.com/cocuk-ergen-psikiyatrisi
48. IQ testi nedir? – Memorial https://www.memorial.com.tr/tani-ve-testler/iq-testi-nedir
49. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) Nedir? Nasıl Yapılır? – Memorial https://www.memorial.com.tr/tedavi-yontemleri/bilissel-davranisci-terapi-bdt-nedir
50. Çocuklarda Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) – Doç Dr. Gülşen Ünlü https://gulsenunlu.com/haber-detay/cocuklarda-bilissel-davranisci-terapi-bdt
51. Bilişsel Davranışçı Terapi – Ankara Psikiyatrist https://bilgemervekalayci.com/bilissel-davranisci-terapi/
52. Oyun Terapisi Nedir? Faydaları ve Uygulama Alanları – Acıbadem Hayat https://www.acibadem.com.tr/hayat/oyun-terapisi-nedir/
53. Oyun Terapisi Nedir? Oyun Terapisi Nasıl Uygulanır? – Memorial https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/oyun-terapisi
54. Oyun Terapisi Nedir? Çocuk ve Aileler için Faydaları – Aba Psikoloji https://abapsikoloji.com/oyun-terapisi-nedir-cocuk-ve-aileler-icin-faydalari-nelerdir/
55. Oyun Terapisi Nedir? Oyun Terapisi Ekolleri ve Faydaları – Hiwell https://www.hiwellapp.com/blog/oyun-terapisi
56. Çocuk Odaklı Aile Terapileri – US Psikiyatri Enstitüsü https://www.uspsikiyatri.com.tr/Cocuk_ve_Ergen_Psikiyatrisi/Cocuk_Odakli_Aile_Terapileri/
57. Çocuk Odaklı Aile Danışmanlığı – Madalyon Psikiyatri Merkezi https://madalyonklinik.com/bolumlerimiz/cocuk-ergen-ve-aile-bolumu/cocuk-odakli-aile-danismanligi/
58. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi – Noema Aile Güncel Yazılar https://www.noemaaile.com/b/dikkat-eksikligi-ve-hiperaktivite-bozuklugu-tedavisi
59. Dikkat Eksikliğinde Ailelere Öneriler – Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi https://www.psikoterapi.pro/psikiyatri-antalya/dikkat-eksikliginde-ailelere-oneriler
60. Çocuk ve Ergenlerde Antidepresan Kullanımı https://www.antalyapsikiyatrist.com/psikiyatri-tani-ve-tedavi/cocuk-ve-ergenlerde-antidepresan-kullanimi
61. DEHB (ADHD) Nedir? DEHB Belirtileri Nelerdir? – Memorial https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/hiperaktivite-dehb
62. Sertralin Kullananlara Önemli Bilgiler – PsikiyatriNet Psikiyatri Kütüphanesi https://www.psikiyatri.net/sertralin-kullananlara-bilgiler/
63. Fluoksetin Kullananlar İçin Önemli Bilgiler – PsikiyatriNet Psikiyatri Kütüphanesi https://www.psikiyatri.net/fluoksetin-kullananlar-icin-onemli-bilgiler/
64. ATOMOKSETİN – Ataman Kimya https://www.atamanchemicals.com/atomoxetine_u31787/?lang=TR
65. atomoksetin: çocuk ve ergenlerdeki etkinliği ve yan etkileri https://cogepderg.com/pdf/65bdf192-201e-4bb0-813a-d69339a28cf1/articles/30272/cogepderg-14-105.pdf
66. Antidepresan Nedir? Ne İşe Yarar, Yan Etkileri Nelerdir? – Memorial https://www.memorial.com.tr/tedavi-yontemleri/antidepresan-nedir-antidepresan-kullanimi
67. Depresyon Tedavisinde İlaç Kullanmanın İlkeleri -2 – Depam İletişim Psikiyatri Merkezi https://www.depam.com/2018/06/08/depresyon-tedavisinde-ilac-kullaniminin-ilkeleri-2/
68. Okul Yöneticilerinin Özel Gereksinimli Öğrencilere Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) Hazırlanması/Uygulanması – DergiPark https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/870632
69. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı ( BEP ) https://tarikakay.com/bireysellestirilmis-egitim-programi-bep/
70. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) Nedir? – Boğaziçi Enstitüsü https://boenstitu.com/blog/bireysellestirilmis-egitim-programi-bep-nedir
71. Öğretmenler Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Öğrencilere Etkili Müdahale yöntemleri – Velum https://velum.com.tr/ogretmenler-dikkat-eksikligi-ve-hiperaktivite-bozuklugu-olan-ogrencilere-etkili-mudahale-yontemleri/
72. dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nedir? – Erbaa BEP https://erbaabep.com/blog-24
73. Özel Gereksinim Sahibi Çocukların Ebeveyni Olmak https://osmaniyerehabilitasyon.com/ozel-gereksinim-sahibi-cocuklarin-ebeveyni-olmak
74. Rehabilitasyon Desteği Alan Özel Gereksinimli Bireylerin Ebeveynlerinin Sosyal ve Duygusal Yalnızlık Algılarının İn – UPSEAD https://upsead.com/Sayi/2/3-Zafer.pdf
75. ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞU OLAN EBEVEYNLERDE SUÇLULUK DUYGUSU VE DİNİ BAŞA ÇIKMA – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1830181
76. Ebeveynlikte suçluluk duygusunun nedenleri ve çözüm önerileri – Uplifers https://www.uplifers.com/ebeveynlikte-sucluluk-duygusunun-nedenleri-ve-bas-etmenin-yollari/
77. Suçluluk Psikolojisi Nedir? Nedenleri ve Çözüm Yolları – Madalyon Psikiyatri Merkezi https://madalyonklinik.com/gundem/sucluluk-psikolojisi-nedir/
78. Ebeveyn Yorgunluğu Nedir? Belirtileri ve Başa Çıkma Yolları https://mustafakemalozcan.com/ebeveyn-yorgunlugu-nedir-belirtileri-ve-basa-cikma-yollari/
79. ruhsal duygusal bozukluğu olan çocuklar – Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı https://www.aile.gov.tr/media/5636/ruhsal-duyusal-bozuklugu-olan-cocuklar-aile-egitim-rehberi.pdf
80. Suçluluk Psikolojisi Nedir? Nasıl Baş Edilir? – Evimdeki Psikolog Blog https://www.evimdekipsikolog.com/blog/sucluluk-psikolojisi-nedir-nasil-bas-edilir/
81. Çocukluk Çağı Psikiyatrik Hastalıklarında Beslenme ve Diyet Yönetimi https://akademisyenpublishing.com/index.jsp?mod=bolum_detay&kitap_id=21077
82. BÖLÜM ÇOCUK VE ERGEN PSİKİYATRİSİNDE DİYET UYGULAMALARI VE ETKİNLİKLERİ https://books.akademisyen.net/index.php/akya/catalog/download/45/57/2052?inline=1
83. Öğrencilerde Beslenme ve Ruh Sağlığı Arasındaki Güçlü Bağlantı – Gametics: Çocuklar İçin Bilişsel, Dikkat, Konsantrasyon, Analitik ve Görsel Zeka Geliştiren Eğitici Oyunlar Uygulaması https://gametics.org/blog/ogrencilerde-beslenme-ve-ruh-sagligi-arasindaki-guclu-baglanti
84. Besinlerin ruh haline etkilerini biliyor musunuz? – Memorial https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/besinlerin-ruh-haline-etkilerini-biliyor-musunuz
85. Yeme Alışkanlıklarınız Ruh Halinizi Nasıl Etkiliyor? – Güven Hastanesi https://www.guven.com.tr/saglik-rehberi/yeme-aliskanliklariniz-ruh-halinizi-nasil-etkiliyor
86. C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DANIŞMAN YRD. DOÇ. DR. DUYGU GÖZEN ÇOCUK SAĞLIĞI VE HAS https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/50683.pdf
87. Derleme SEDANTER ERGENLERDE FİZİKSEL AKTİVİTE ve UYKUNUN YAŞAM KALİTELERİNE ETKİSİ – DergiPark https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2835795
88. Üniversite öğrencilerinin fiziksel aktivite düzeyleri ile uykusuzluk ve psikolojik iyilikleri arasındaki ilişki – JournalAgent https://jag.journalagent.com/z4/download_fulltext.asp?pdir=phd&plng=tur&un=PHD-46547
89. Hasta Hakları Yönetmeliği – Gaziosmanpaşa Eğitim ve Araştırma Hastanesi https://gopeah.saglik.gov.tr/TR-747023/hasta-haklari-yonetmeligi.html
90. HASTA HAKLARI KILAVUZU | TTB https://www.ttb.org.tr/mevzuat_goster.php?Guid=78a594c8-a285-11e7-9205-300896da83fe
91. PEDİATRİK YAŞ GRUBUNA SAĞLIK HİZMETİ SUNAN EBE VE HEMŞİRELERİN ÇOCUK HASTA HAKLARI KONUSUNDAKİ DÜŞÜNCELERİ – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/521851
92. Çocuklarda Aydınlatılmış Onam – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/774080
93. Çocuklarda aydınlatılmış onamda güncel yaklaşımlar – Journal of Clinical and Experimental Investigations https://www.jceionline.org/download/current-approaches-for-informed-consent-in-pediatrics-3617.pdf
94. PSİKİYATRİ MESLEK ETİĞİ KURALLARI https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/arsahin/137517/PS%C4%B0K%C4%B0YATR%C4%B0%20MESLEK%20ET%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20KURALLARI.pptx
95. Çocuk ve Ergenlerle Terapi ve Gizlilik İlkesi | Çadem Psikoloji | İstanbul Psikolog | Pedagog https://www.cadempsikoloji.com/makale/22-cocuk-ve-ergenlerle-terapi-ve-gizlilik-ilkesi
96. Psikiyatride Gizlilik İlkesi – JournalAgent https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_5_4_248_256.pdf
97. Ergenlik Dönemi Ruhsal Sorunları – Madalyon Psikiyatri Merkezi https://madalyonklinik.com/bolumlerimiz/cocuk-ergen-ve-aile-bolumu/ergenlik-donemi-ruhsal-sorunlari/
98. GELİŞİM PSİKOLOJİSİ AÇISINDAN ERGENLİK DÖNEMİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/219297
99. Ergenlik Döneminde Beyinde Neler Oluyor? – Hiwell https://www.hiwellapp.com/blog/ergenlikte-beyin
100. Çocuk ve Ergenlerde Nöroanatomik Gelişimin Çocuk Ceza Sorumluluğuna Etkisi The Effect of Neuroanatomic Development in Child – ResearchGate https://www.researchgate.net/publication/329813272_The_Effect_of_Neuroanatomic_Development_in_Childhood_and_Adolescents_to_The_Juvenile_Criminal_Responsibility/fulltext/5c44bcaa92851c22a383a8e7/The-Effect-of-Neuroanatomic-Development-in-Childhood-and-Adolescents-to-The-Juvenile-Criminal-Responsibility.pdf
101. ergenlerde beyin gelişimi https://www.cogepderg.com/pdf/65bdf192-201e-4bb0-813a-d69339a28cf1/articles/c0db7b4c-cee5-4312-b721-bb9f6c52aa6d/163-168.pdf
102. Ergenlik Dönemi Beyin Gelişimi: Nörobilim Perspektifi – Sinirbilim https://www.sinirbilimstore.com/ergenlik-donemi-beyin-gelisimi-norobilim-perspektifi
103. Ergenlik Döneminde Beynin Yapısal ve Nörokimyasal Değişimi – JournalAgent https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_11_1_42_47.pdf
104. Ergenlerde davranış değişiklikleri bağımlılık işareti olabilir! – NPİSTANBUL https://npistanbul.com/ergenlerde-davranis-degisiklikleri-bagimlilik-isareti-olabilir
105. ERGENLERDE RİSKLİ DAVRANIŞLAR İÇİNDEKİLER Giriş Ergenlerde Riskli Davranışlar Ergenlikte Sigara Alışganlığı Ergen https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/etural/126683/8-ERGENLERDE%20R%C4%B0SKL%C4%B0%20DAVRANI%C5%9ELAR-1.pdf
106. Ergenlik Sorunları, Altında Yatan Faktörler ve Temel Öneriler – Prof. Dr. Özgür Öner – Çocuk ve Ergen Psikiyatristi https://www.ozguroner.dr.tr/guncel-yazilar/ergenlik-sorunlari-altinda-yatan-faktorler-temel-oneriler-1.html
107. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı (Çocuk Psikiyatrisi) Nedir? – Acıbadem Hayat https://www.acibadem.com.tr/hayat/cocuk-ergen-ruh-sagligi-psikiyatri/
108. Ergenlik Döneminde Görülen Psikolojik Problemler | Fenomen Psikoloji https://www.fenomenpsikoloji.com/ergenlik-doneminde-gorulen-psikolojik-problemler/
109. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisinde Acil Yatışlar | Makale – Türkiye Klinikleri https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-cocuk-ve-ergen-psikiyatrisinde-acil-yatislar-96486.html
110. Çocuk ve Ergenlerde Acil Psikiyatrik Durumlar – İzmir Odağ Psikanaliz ve Psikoterapi Derneği https://www.izmirodag.com.tr/cocuk-ve-ergenlerde-acil-psikiyatrik-durumlar/
111. ÇOCUK VE ERGEN PSİKİYATRİSİNDE ACİL DURUMLAR – Prof.Dr. Fevziye TOROS https://www.fevziyetoros.com.tr/2017/12/04/cocuk-ve-ergen-psikiyatrisinde-acil-durumlar/
112. İNTİHARI ÖNLEME – İstanbul – Bilgi Üniversitesi https://www.bilgi.edu.tr/upload/intihari-onleme/
113. REHBER ÖĞRETMENLER İÇİN İNTİHARI ÖNLEME VE İNTİHAR DAVRANIŞI İLE ÇALIŞMA EL KİTABI – Çankaya Rehberlik ve Araştırma Merkezi https://cankayaram.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/06/06/119806/dosyalar/2021_12/07102357_Intihar-Davranisi-Ile-Calisma-El-Kitabi.pdf
114. İntihar Girişimi ve Sonrası – Sima Psikoloji https://www.simapsikoloji.com/intihar-girisimi-ve-sonrasi/
115. Acil Psikiyatri – Özel Moodist Hastanesi https://moodisthastanesi.com/tr/tibbi-bolumlerimiz/acil-psikiyatri/
116. İstanbul Çocuk Ergen Psikiyatri Merkezi – Özel Moodist Hastanesi https://moodisthastanesi.com/tr/tibbi-bolumlerimiz/cocuk-ergen-psikiyatri-merkezi/
117. Yataklı Çocuk ve Ergen Psikiyatri Servisi – Özel Moodist Hastanesi https://moodisthastanesi.com/tr/tani-ve-tedavi-yontemleri/yatakli-servis/yatakli-cocuk-ve-ergen-psikiyatri-servisi/
118. Psikiyatrik Acil Durumlarda İlk Müdahale – Yedikule Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi https://www.surppirgic.com/tr/tibbi-birimler/psikiyatri/psikiyatrik-acil-durumlarda-ilk-mudahale-62.html
119. Psikiyatri (Çocuk ve Ergen) – Yedikule Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi https://www.surppirgic.com/tr/tibbi-birimler/cocuk-ve-ergen-psikiyatrisi-289.html
120. İstanbul Psikiyatri Enstitüsü https://www.ipe.com.tr/
121. Yetişkin Dönemde DEHB nasıl belirti verir. – Prof. Dr. Hasan Herken https://hasanherken.com/yetiskin-donemde-dehb-nasil-belirti-verir/
122. Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu – Doç. Dr. D. Hakan Delibaş https://www.hakandelibas.com/yetiskinlerde-dikkat-eksikligi-ve-hiperaktivite-bozuklugu
123. Ruh Sağlığı Hizmetlerinde Geçiş Kliniği – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3412379
124. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi ile Erişkin (Yetişkin) Psikiyatrisi Arasındaki Farklar Nelerdir? https://www.cocukpsikiyatrist.com/antalya/cocuk-ve-ergen-psikiyatrisi-ile-eriskin-yetiskin-psikiyatrisi-arasindaki-farklar-nelerdir/4
125. Ergen psikiyatrisi hastaları daha uzun süre tedavi edebilir – Kronen Zeitung https://www.krone.at/3376760
126. Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Belirtileri ve Tedavisi – MentalUP https://www.mentalup.net/blog/yetiskinlerde-dikkat-eksikligi
127. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisinde en sık sorular ve cevapları ??? https://www.fuatkircelli.com/en-sik-sorulan-sorular-ve-cevaplari/
128. Çocuk Psikoloğu mu Pedagog mu? https://irsapsikoloji.com/cocuk-psikologu-mu-pedagog-mu/
129. Sık Sorulan Sorular – Doç. Dr. Canan Kuygun KARCI https://drcanankuygunkarci.com/sik-sorulan-sorular/
130. Depresyon Tedavisinde İlaç Kullanmanın İlkeleri -1 – Depam İletişim Psikiyatri Merkezi https://www.depam.com/2018/06/08/depresyon-tedavisinde-ilac-kullanmanin-ilkeleri-1/
131. DEHB Tedavisinde İlaçlar – Psikethica https://www.psikethica.com/dehb-tedavisinde-ilaclar/
132. Online Terapi Avantaj ve Dezavantajları https://terapistim.com/online-terapi/online-terapi-avantaj-ve-dezavantajlari/
133. Çocuklarda ve Ergenlerde Psikiyatri: Önemli Konular ve Çözümler | Nila Psikoterapi https://nilapsikoterapi.com/cocuklarda-ve-ergenlerde-psikiyatri-onemli-konular-ve-cozumler/
134. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisinde Online Görüşmelerin Avantajları ve Dezavantajları https://www.cocukpsikiyatrist.com/antalya/cocuk-ve-ergen-psikiyatrisinde-online-gorusmelerin-avantajlari-ve-dezavantajlari/9
135. Telepsikiyatri: Şimdi ve Burada- Telepsychiatry: Now and Here – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/115191
136. Derleme Tele-psikiyatri – ResearchGate https://www.researchgate.net/profile/Safiye-Oezguec/publication/330217400_Telepsychiatry/links/63aabb25a03100368a31656e/Telepsychiatry.pdf